Сахьусды гьуджум.
Дам и. Аа-уу нуькIруьхед хукбыр ги, сиене дам, хукбыр, Лалаъан, дере йизирире увцIур а. КьваIр гада диъине а дама ёлка гьабтIус. ДжваIр ки йизирма эдилтIере, гудже-гудж дирхьара а.
— Араз, зас гичIере, сибамбый выкьасимий яхда? – рухьура кIаъды Эмире.
— ГимийичI, е-ваI Сарахуйаала аъ дуруъусдиш, елкабыр Русский лесаа гьатIуси, — рухуьра мыкьыра сигъир ад Араза.
— Дыкьа за на ва миди гид елка гьабтIус, гьа ки бытIрад виъи, — гичIинире кьалкьара, миннет ваъара Эмире, — уула кушуба руъура, хьели е суьдгеси дама!
— Джан Араз джан, гимийич! Русский лесе бытIрад хукбыр ки, е ледыркьара, сагьаIлне гухъука!
— Задаа ма йикисдиш, зас гичIере, уула мычIахъа руъура! – йешере Эмир.
— Гьын яхчи! Иди за на ва миди гид хук гьабтIуси, — рухуьра джыгарана кал Араза.
Балта гъуняала саъ сетIир, рыкъыIд къирхыы гъад нуькIруьхехда сулкара Араз. Балта лаъ гьыъыд, аала хукаклаа ешлед ун руъура. Саъ хъыъыр балта, хукад гаIри хъуъ гьыъыд – аа ги кIыъды ГъырешепIапIый, убрабыр ки ешлере лебчире. Нагъвалмыра ки улабыр ки ацIыр, гывкъара а Аразыхда.
— Гьай Эмир, миди йыкьа, миди ГъыIрешепIапIый ги!
Эмир ки йиркьыр, мибыр ГъыIрешепIапIйед бегеде саъ дуруъура:
— ГъыIрешепIапIый, вы гьис вешере? Вас мыкьа име? — рухьура Эмире.
Джываб вылцIаардиш мидире, видж дулу лутIур вешере а!
— Гьай ГъыIрешепIапIый, вас гичIереме? – хулкара, гунаа вишир, Араза. Лешур тиндид убрабыр хыле сигI а гьаъас чалыш руъура.
— Ва-а-ъ, ваъ, — вешере-вешере, рухьура ГъыIрешепIапIыйере.
— Бес шиви вада гьыъыд?
— Зы на изды нин не изды ришиймар миди йаIкваIс дуьлхъере ай, кьутI сийтирбыр гьаъара, йизире даIхдеркара, кьулухъуйбыр гьаъара. Хьели е Йизирды рыш рыъыри йизириклаа. Нине ес гьассад ухьтанды Йизирды рыш рыъыри, гьа гьади мадана лалгыри, ехьван лулхъара каIрчIури. Е гьанийхьван кьаIчIдамабыр гьаъара ай, ёлкадид аа-уу дахара, джу Йизирды рышере ес Улилеев МагьаIмедды наIгьни гьаъарай:
Йыкьа, йыкьа, цIинды сен,
ЦIинды сыдыд вахт хана!
Лувза, ёлка, шилды хук,
ЦIинды сыдыд бахт хана! Хьели е гидкьуймар гьыъыри.
Зы йизире дагул вишири, хыдырды хукад кьанехьде, йидж сувкьа-сувкьа – вышне руъурдиш, гьадаа зы хъывхьыр варсыд – вышне мардиш – я Йизирды рыш, я изды нин, я ришиймар.
— ДжваIр гьили гьаадхыIри? – хулкара Араза.
— Зас гьацIаарде-е-еш! – маа вешере гъыIрешепIапIый.
— ГъыIрешепIапIый, мивеш, — хыл гъыIйхаIре мидыы Эмире, — е выды нин ки, ришиймар ки, Йизирды рыш гьахъадгуси!
АРА.
КьваIдхьусды гьуджум.
Араз на Эмир аа-уу гадкъара, ахъдылгама хьур, суьдгуьдбыр. Са хукадаа Сибамбыйед хьаIл ывылгара.
— Гьай ГъыIрешепIапIый, — рухьура Араза, — миди Сибамбый йибкьыриме? Гьадид гъилабад хьаIл ки.
— Ий, зас гичIере вада гьухьус: гьадире изды ришиймашды убрабыр хакьыр, сиенебыр гьаадхыIри, Йизирды рыш ки йыIкьаа лерири. Гьамыъ за шыв гьаъаси?!
— Видж гьили гьаабхыIри?
— Аъ ЦIийлахъанахда.
— Вите, е-ваI гьахъадгуси гьабыр! – рухьура Араза.
— Джан Араз, дыкьа быгаа дуруъус, гъаъ мычIахъа руъура а, — йешере Эмир.
— Иди вы хала хъырых, зы на ГъыIрешепIапIый дуруъус гьаммыд джыбра.
— Ваъ, гьааса йикисдиш! Зы хъыхьыр, хыдиймар хана хъикьас! ВаI мидаа гьили-га мадуIгъ! – рухьура Эмире.
АРА.
Юкьудхьусды гьуджум.
Хъахыр хъыхьыр МыхаI, Эмире ягъмиш даъара джуды хыдиймар – рышбаI не гадийер, ихтилат гьаъара, шыв йишир ади. Хынимешис гунаа вишир ГъыIрешепIапIыяхда, сиенебыр дуруъура дериди, лешур шамдамбыр ки.
Ледкьыр Русский лесе, гадкъыд, Араз на ГъыIрешепIапIый аъ ЦIийлахъанаа гьаадхыIр а. Мибишды хьаIле ана дуруъура Эмир не хыдиймар ки.
Диъине а, диъине а, диъине а, эхир са джигидаа хьум гьабгура. Бегеде дыхьыр, гадкъыд – эккед Сибамбыйед хьвам виъи, ара Сибамбый ки а, Йизирды рыш ки, ГъыIрешепIапIыйед нин не ришиймар ки. Сибамбыйере накьра рыхыIре а, гъыIреше гап ваъара а, Йизирды рышере мукI ваъара, мукI ваъара шине ирхьур а. Гъара хукада Араз на ГырешепIапIый ки хыIдхыIр а, шыв гьаъасди джацIыр. Хынимер гьадгуйне, мибыр шад дуруъура.
— Дыкьа, ара дыхьыр, Сибамбыйедаа сиенебыр хаIхъаIаIдшуси!
Аъ хала дурусды выъыд – араа гъаъ хъивилхьара Сибамбый! Шамдамбыр мидыхда хаагъур, гичI ливесды выъыйне, Сибамбыйес хабар ки вуруъурдиш. Араа гыIх ки хъихъийир, мидире хал гъигъе хъаъара. Араа маа накьрыдид, мукIад ун а!
АРА.
Хьубхьусды гьуджум
— Гьамыъ шыв гьаъас?! – рухьура хыдиймаше. Едаа йикисдиш Сибамбыйес гичI ливес.
— Дыкьа е-ваI Шахда-баба гьагур, куьмег гьаъас выс. Гьанийыыла гичIч либхьуси Сибамбыйес.
Дыхьыр хынимер ЦIийлахъанад гирвыдыы луьздир, сес ваъара хынимеше:
— Шахда-баба, гьай Шахда-баба! Шахда-баба-а-а!
— Выши захда сес ваъад? – хьур, сийтере къилце ки, йизирмыклаа хьуъ гийбхьура Шахда-баба. – Выши ваI? Гьили адбыр диъи гьеми гедеэне?
— Джан Шахда-баба, ихьды хыди ГъыIрешепIапIыйед нин ки дагул рыъыр а Сибамбыйере, ришиймар ки, гьала Йизирды рыш ки. ХъыдвылцIаардиш!
— Угь! Шууна?! Изды хыдыл Йизирды рыш ки Сибамбыйеде хама?! Зы гьанийхда сиене банымыы гъургъара а!
— Вите мын, едаа руъурдиш гьабыр Сибамбыйедаа хъаIхъаIаIдшус!
— Вите! Вите! За гьа гванахъыйес шыв гьаъаарди!
Дуруъура хынимер Шахда-баба ки хана Сибамбыйед хьвамада.
— Сибамбый! Гъаъ сихъидга изды хыдыл на гъыIрер! Дишди за вы сивгъе ваъаси!
— Лихь мидаа! Вышне за вада хъыдвысды диш!
— Гьааса име?! – хъаIл ливиркьара Шахда-бабас.
— Гьуф-ф-ф! Гьуф-ф-ф! – хьур, Шахда-бабара мыкь на аяз сивилгара хьвама.
Гьади мадана ара ад гъыIрер силгъере, чизан ки лихьир, сихъитIес хъуIгъуIрдиш. Йизирды рыш мукIваъара герылгара. Сибамбыйес къайгъу ки вуруъурдиш! РыIхыIре накьра ки, Эзерчид наIгьни гьаъара мидире, иянатбыр гьаъара Шахда-бабакляа:
Шахта-баба, йиз-баба,
КьаIсды гьаIясыз баба,
Мыкь-баба, аяз-баба,
Зулумкар къаммаз баба.
Джуды туп-джебе хана,
Хыле ки къилце хана,
Банад кьулуу йиркьыр а,
Фикир ваъар, сукьур а.
— Угь, гванахъый! Гьамыъ за вас шыв гьаъаарди! Маа мыкьбыр-аязбыр силгара Шахда-бабара. Маабыйды силгъере гъыIрер, Сибамбыйес гьеч къайгъу адиш – мидис мыкь выгад и.
Маа зарафатас дели гьаъара Шахда-баба Сибамбыйере:
Гьад гьа банаа гъаргасдиш,
Дамах хана аргасдиш,
Бегедене йыкьас хьад,
Шахта-баба йикис хьед.
Палчикьмык ара кирхьур,
Хьесымаа хъыцбыр лидхьур,
Са суруула вишир шаб,
Йикис, беъэре гьаIзаб.
Йишир гьааса бейъабыр,
ХъуIгъуIси кьаIсды хъампыр!
Аъ шамдамбыр гъилхьере хынимеше, мыкьбыр-аязбыр силгара Шахда-бабара, Сибамбый накьрабыр ки рыIхыIре, мукI ваъас вылцIара Йизирды рышеде хивир а! ГъыIрер сихъилъэре адиш, сигъир.
— Вешере кIаъды ГъыIрешепIапIый, джуды ниныхда на ришиймашихда гунаа вишир.
АРА.
РыхьыIбхьусды гьуджум
Эхир Шахда-бабара рухьура:
— Гьай Сибамбый! Ва гьис гьаъара нагьакьвалдыбыр? Быгаа наIхаIн ЦIинды сен йикисды йиъи, сиенебыр хала джуIхьды хизындыхьван дыгара. Ва гъыIрер ки дагул гьыъыр а, изды Йизирды рыш ки. Изды хыдылара хынимешис дзициймар на иддыбыр выр йигад быгаа. Хъидви гьабыр еде!
— Ваъ! Хъыдвысдиш! – рухьура Сибамбыйере.
— Гьай джан Сибамбый! Хъидви! – гидибхьура хынимер ки.
— Ваъ! Зас ки гугьула и! ВаI быгаа сиенебыр йыхды улесдыбыр ки улере, мукIбыр ки гьаъара сигIыд халма дикиси, зы миди дама банад хылаа текене са зы викиси. Хъыдвысдиш!
— Гьай джан Сибамбый! Ва гьадыыла име е дагул дыъыр ад! – рухьура Йизирды рышере.
— Ий, бес зас ки са зас йигаардиш сывабас, гаIшды-гаIшене дама! За ваI сихъидгасдиш!
— Джан Сибамбый! Выкьа вы ки ехьван МыIхаI, е-ваI быгаа сиене сытIаъна дуруъуси халмаа халма, мукI-гап ки ваъара, сиенебише ес улесды ки кывыси, ёлкадид аа-уу кьаIчIдамабыр ки гьаъаси е-ваI! Вите! Сываб лаабтIуйне, зы ки, вы ки, Шахда-баба ки банаа хъидыкьаси!
— Йикисиме гьааса?! – шад вуруъура Сибамбый.
— Йикиси- йикиси! – рухьура Шахда-бабара, — вите! Ес ки вахьван шадвалды ваъас йыха йикиси!
ГьабтIур са бытIрад гьабхыд ёлка ки, дуруъура мибыр сиенебыр муIкъаI, рыхыIре накьра ки, гьаъара мукIбыр ки! Сибамбый шад виъий, садаки шад джившид кал джуды гьуIмирди! Люъур, рагъыр, гьыъыр мукIбыр, выр сиене кIаъды хынимешис дзициймар на иддыбыр ки, джыбра хъуд йыгъа хъуIвгъуIсды вуруъура Сибамбый.
— Джан Сибамбый! Вы йыкьасда маа хъивыкьасиме?! – рухьура хынимеше.
-ВаI сес ваъ – зы ваIхде гьаIр сыда выкьаси, — хьур, сиенебишыы хьылибыр ки лихъийир, хъуIвгъуIре дама, Шахда-бабахда на Йизирды рыш ки хъуна.
Накьра ки хана, хынимеше гьабыр ХыIнимыдаа аъ рыIкъаI эхъедере.
АХИР

С.М. Махмудова