Авал-авл ай -адиший са йыгъа са пачагьара джуды валаетды эккед шегьер сивхьис хьур рухьура. Ягъмиш дыъыр пачагьара везирер, назирер амыр вылц1ара, гьили йыхды усуд, духлад ва яки ха1р пешидид дур-ун ад устарар гьац1ара дыъыр, гьабыр пачалыгъа сес выъын ва ягъмиш дыъын. Везиреше, незиреше амыр кьуле выгыргара, гьила зурбад ади, сыт1а даъара.

Гьемчине, джигьил гъеблид, джу выдж хьур хад, са духлад устар ки йиркьыри, гьа1мчине усуд устар ки. Джуды хьибды сыда сивирхьере гьеми шегьер. Шегьер сивир бегьем выъыда хъуъ, пачагьара сес ваъара гвалахад гьакь выс хьур, ха1р устарас джуду сибхьуд девлетдид къизил, гымыш, гьакь-ха1саб выс хьур. Нубат лийкьыри хьибыдхьусды джигьил устара. Пачагь сукур хулкара: «Гьай устарар, вес шыв гьакь вы1хьды джахьудид йигарди йихьяъ, къизил йигарама, гымыш, ва яки мадды шыв йигарди йихьяъ. Бел ки ве джигьилер диъи, ва1с гьакьалдид, камалдид, несигьа1тдид, ва яки угутад меслегьа1тдид шывга йигарама».
Устараше фикир выъыр, кьву1нды устарара рухьура: «Пачагь, сагъишид пачагь, чух сагъул, яхда хал-хынимер а, ихьды касибвалды а. Шумуд сен и е халда, хизындида, хынимешда хырыда дишир а, ес гьабишды ха1л, а1хвалат вац1ар диш. Гьадис гюре ес сибхьуд ихьды биъид хьибды сыдыд гьакь выхьвна, е вала балана разине хъу1дис. Е ки ихьды хъыдхьыр касибвалды ваъас, вы яла бизар ма1вгъ».
Пачагьара амыр выр джуду хазныды гъанийис, гьакь вын бадана. Гьеми сабыйды устар гене фикирдик йиъи, сукур пачагьахда на, рухьура: «Пачагь, сагъишид пачагь, зас гьац1ара изды халды, хизындид а1хвал йыха виъид, га1ш, мыкь гъадишды, яшайиш гъеблир ад, гьаса йишийне, зада рухьуд угутад, несигьа1тдид ихтилат йихьяъ».
Гьаса гьухьуйне, пачагьас на тимбыйды кьву1нды устарас таджиб йишир гедылгара. Ми ч1ирид не камды йиъи, рухьура.
Пачагьара рухьура: «Яхши, джан устар, бала гьакьаллы гвалах виъи». Бейде гид кьву1нды устарара яхъ гьаъара юлдаша, шыв ахмакь йиъи хьур. Ми арыды хазныды гъад эдемиере йихире мибишды гьакь вылц1ара, гьа ха1лет джу1хьды хурджумар хьуъ гет1ир ихъирхьере къизил, гымыш. Юлдашеше гюзет гьаъара, шыв угутад ихтилат гьаъарди гьеми лулум устарас хьур.
«Устар, — рухьура пачагьара, — за вас хьибыд меслягьа1т выс, амма хакьын, хаджакьын выды къайгъу виъи.
Сахьусды, вы ры1къа1 а1хъа1ч1уйне, эгер вас ры1къа1 вышга гыхы1йне, вы ра1хъне хъиъид, гьание гьухьухьвна, эй мулчи, зы йиванды гъа, вы йирхьара хъиъи, вака выды бар, хурджумар изды йыванды лихьаъ гьухьуйне, вы, устар, садаки инамиш ма1гъв.
Кьва1дхьусды, эгер вы хъиъид рыкъа1 халы лихъджийкьыр са мукъа1 выш кыхы1сды вишийне, кьа1сды выг1ыл на джигьил къари ад хал йишихьвна, гьади выш кымары1х.
Хьибыдхьусды, мысна ки телесых йишир т1или сип1е мываъ, гьа1ммише сабыр уву1х. Гьеми хьибыд меслягьа1т гьа1ммише йик1иы у1х.
Гьамыъ, ма, вас за ры1къа1 ихъивхьиси гьеми хьиб хьыв. Улмиян ки ва мибыр выды хала лихъийкьама кьат1 маъ. Халы лихъийкьыр, сакит йишийне, хьуъ гет1ир кьат1 гьаъ хьывбыр».
Сагъулбыр, варулбыр гьыъыр, гьеми устарар джу1хьды сафарды а1хъа1дубч1уьре. Хъу1дире гьеми устарар, са хайлинды мамзила лехъдеркьара, уула ки сивт1ир а виригъ, писене хьед йигара а. Гьеми арыди мибишихьван лихъийкьара са йиванды гъад юлчи. Миние ры1къа1 адбишы салам сувгъури, йыван яваш выъыр, гьеми эдемиере рухьура: «Мидаъка за ва1с кюмег гьаъас, хурджумар йиванды лихьис, ве ки раха1тене дирхьас».
Ми кьву1нды устарара гъуьнягъад папрабыр лиере йиванды, джигьил устарара джуду хурджумар вылц1ардиш, джудыбыр гьадухъун агъыра диш хьур. Гьа диъи, диъи, са арыды йиванды гъад эдемиере, къамчи биъир, юргъа йиван йивигыр хъу1гъу1ре.
Гьа сют, гьа лал — гьила ад и, хъа1рхы1р. Шыв хъаъас, хьибды сыда биъид замха1т са т1екьийкьеды хыла гьабхы1р.
Ха1р багьанадыхьван, бук1быр сийир гьеми устарар ледыркьара са джавац1ад мукъа1. Улаки мыч1ахъа руъура а, мибыр адгъу1ре са хала мийманвалды вагъа1с. Юлдашер гьеми устарахда хъадабцурдиш, адылгара гьеми хала. Джигьил устар руъура мадды хала мийманвалды вагъа1ра.
Ми инсанар диъий ешлид, устарад йик1ис раха1т йишир, халды иессийше теклиф гьыъыйне, а сукьур, хурджумар ки джуду бегеде сихьир.
Хош-беш выъыдыла хъуъ, кайваниере мийманас раха1твалды ваъасды, сахасды ер гьа1зыр ваъара, выг1лире мийманас ер гьувга ваъара. Выш йыхды йикий хьур са сынийде, мийман сабхыра. Рыкъа1 кьа1чид устар месик кийкьыд кал, йикьид ка салхара.
Гьеч йок гьила гьатхы1рди хабар вишир диш. Ыхьа1 ка лалмыд, гьараймыд сесбыр йишир, лаъ лузуд, халды иессиер хала адиш, гъигъене далгара гъаъна люздюр а. Шыв хабар а, шиви йишид хьур, хулкара тини к1абал-к1абал вишир ад илсанашда. Валлагь, рухьура, наънаха1н къумшиед хала сатхыр ад мийманаше халды иесси йыхы1р а. Гьаса гьухьуйне, ми гада сулкара къумшиед халыхдана. Минийис гьу ха1лат пачагьад ч1елбыр йик1иы хъугъу1ре, гьайвыр ми мукъа1 кьул хъивийир йигара, идды амабана хьур. Хъургъур выдж сахыд халыхдана, ляхъа1шур джуду хурджумар устар телесыхна сагъулбыр гьыъыр, рыкъа1 а1хъа1бч1ура.
Са хайлинды мамзила гъил кыхы1р, йик1 хъынта итхьур, ха1ракат ваъара хьур кьа1чи йишир а сукьур. Ми гадиес гьаса йиъий, гьамы на гьамыъ ти мукъа1 ад инсанар джухда дыкьасды ка, джу у хыл выгыргасды ка, са джигиди ад юлдашер диъи хьур.
Бала, сагьа1л са хайлинды мамзила кьа1чиваликла хабар джившир гьай хъывыр ай. Устарад гъил-гъилыхда хъиджич1ир ай, эхир са га1ч1уд калды ры1къы1д са суру а сукьур кьа1ч1ивалды угъвургъара. Сукьудиклана са улихда хъуд накь гьаъара, йыгъ гьанкьуъдыла хъуъ утмиш хъишир.
Устар уях хъишийне, гьайвыр хурджумашихда ул ливир, гид ка гимадади, йик1ис раха1т йишир. Бар-бына ки лехъешур, гъу1ня лихъийир рыкъа1 а1хъа1бч1ура джуды сафарды. Ха1ракат выъыр йирхьара джуду мамзил ц1ам руъудире, йик1ис сабыр хъившир. Сукьур, а-у гакъыр, са п1ап1рыс ки киршир деэре ка1ч1ур. Ха1р багьанадыхьван, ми устар джуду мукъа1 лихъийкьыйне, гъуьля аъ гакъыд, далгад ун а, са выг1ылныйды, са хьыдыныйды — джуду къариед. Ми эдемиед эбира ларсын либхьура, хъац сада, зы хал-хизан бадана къазамиш, къазындж гьаъас гъарибва1лиы йыхьыйне, вы маннийхьван миди анириъи. Ми гвалах за мисе сабтасдиш. А сихьир хурджумар, луьвшур туфанг, ари ад эдеми йыхы1с хьур. Ливхьир т1или лышна ливир гакъыд, пачагьад ихтилат йик1иы хъу1гъу1ре. Са т1екьикьеды фикирдик кирхьури, ми арыды хала выг1ылнийды сесед ун руъура: «Гьай нин, мыс ихьды дид хъикьасды йиъи?»
«Сиене устарар хъидкьыр а, ихьды эдеми ки хъикьас», — рухьура нине. Ми ч1елмыд ун йишийне, устарас ры1хъ йишир, туфанг саъ хъывыъыр. «Астафилла, шууна за изды дух рыхы1ре анийиъий, ч1ирид фикирдире». Хала аъ а1хъа1ч1ур, салам сувгъур, къари лерчир гьайвыр гъу1няа гъад хурджумар сехъет1ир са суру сихъирхьере. Мисене суркур, духарда рухьура: «За вада гьухьурийме, выды дид хъикьасды йиъи хьур». Диде не духара гарданбыр гьаъара. Аа сыкьы1дыла хъуъ, диде рухьура: «Машаллагь, вакла лап эккед джигьил йишир а». Къариере рыкъа1 хъиркьыд выг1лис улесды гихьис чалыш руръура: «Вы хъикьасды гьац1ырийдин, гьа1зырвалдыбыр гьаъасий». Выг1лире рухьура: «Зиян кидиш, зада хьиб хьыв хахъы, хьуъ вака». Сабыйды хьыв хьуъ геп1ир, «Бисмилла1гь» хьур, кьат1 ваъара, кьат1 выъыд ка, сухьруды къизилед гьа1бесибыр сабгъу1ре. Устарас таджиб руъура: «Вагь, — рухьура, — ми шыв кар йиъи. Тимбыйды хьывбыр гьака», — рухьура устарара. Мида ки дайрады къизилбыр са1бч1ура, ти хьыв кьат1 выъыйне, гьада ки багьад карбыр са1ч1ур. Устарас хабар адишне, пачагьара джуду хазнымыкла минийис хьыва ари ихьир ай гьабыр. Устар джуду фикирдиклана эккене шад йишир, рази руъура. Геледжек ки ми устарас балана яшайиш геледжеквалды, дуламишвалды лаъ вуруъура.

Насир Ибрагимов