Авал, авал ай-адиший хьва са мукъа1 Шалы-шабас хьур са эдеми. Гьеми эдеми йиъий хьва гьеми мукъу1д кьухьды. Миние вышедыхъаъ уу гъад валыг дегиш гьыъыр, йисдыкалды касибешды валыгмар лыъыр, руъурай гъаъ. Мукъу1 аа-уу гъургъарай, ахтармиш гьаъарай, шыв хабар-этер кидихь хьур, шыв мукъу1к сес кидихь хьур. Гьалды хала йок люк1ур мадади, гьанийды ригихда руъура рак етере, выдж йиъид гьац1ара джыъыр, ду1н дигиш гьыъыр джуды.
Са наха1н выше ыхьа1д вахтинды, гьикисий са1гьа1т сабыр ки хъишир ад гьеми йиъид, са хырыда ка кейид джигыди ка гид халды гъу1лима гьагвара а хьва люк1ур мадад йок. Гьеми сукур руъура гьеми халыхда. Халды бегеде лийкьыйне, йыхьыр хъвалцара гъу1лихъла, хъвацуд, араа выг1лешды далгадкалды ун анийиъи. Ун йишийне, миние йыхьыр рак етере. Рак етид, ари хала гъаъ руъура хьва са эдеми джагварды мич1ри ки ад. Гьеми гъаъ йиркьыйне, Шалы-шабаса рухьура минийде: «Вес мийман йигарама, гьеми ы1хьды гедене? Зы хырыдады мийман йиъи, захда миди мукъа1 руъусды хал адиш, гьемида йок гьагуйне, зы гьемиди йиркьыд йиъи. Бала кьа1чи, бизар йишир анийиъи зы».
Джагварды мич1ри ад эдемиере дживаб выри: «Йикьа, йикьа. Гьа шыв ихтилат йиъи, мийман джыгад вышга ки руъуд йиъиме?» Миние гьеми аъ хала сес ваъара. Ара йыхьыд хьва, ква1р эдеми сыкьы1р а — са пичед ми суруу сукъур а, са ки пичед ти суруу. Уст1ула улед-рагъад, гъафун-гъара ки гини йиъи хьва. Кьа1сды джагварды мич1ри адбыйды эдемиере рухьура хьва: «Сухьде чей сихьис за вас, выды ки къа1чивалды саъ гувч1уси». Йыхьыр гьеминие ара гъаъ чей ки гьа1зыр гьыъыр, хана йиркьыр гихьир, уст1ула ки хъуъ-хьуъ йихире, гъилы гъани йиъи. Ми джигьилер, лы1хды мич1ри ад быйды кьва1рси, гийтхьир сыкьы1р анидиъи, тиние йит1кьыдбыйды улед-рагъад ки улере. Гьемидид Шала-шабаса гьаъара фаам, шаклы–фикирлы руъура ми, йис йиъидихь хьур джигьил ква1р эдеми сыкьы1р, ешлыд кьухьдыние йит1къыдбыйды улере ад. Гьеми гийхьир сукьур гакъара а мибишихда.
Гьемибише хулкара: «Гьай мийман, ва гьис и хьва хыл сиджиргад, хьуъ йиш, уле». Гьаса гьухьуйне, Шалы-шабаса рухьура хьва: «Ваъ, зада улес йикис диш, за ва1да са суал хуткаси, ва1 зас гьадид джываб хъиви, хьа1ли зы улере ква1ч1уси». Гьаса гьухьуйне, «Шиви,- хьур хьва, — хуткаъ, выды йик1ик кид шивди гьихьяъ».
«Гьей шу, — рухьура хьва миние, — зы неслаа хъуъды йиъи миди сукьур, гакъара ад, фаам гьаъара, хъа1л беэре ад, гьеми ва1 хьибыр диъи».
«Ее хьибыр шу диъи».
«Гьын, ва1 хьибыр шу диъиме? Гьеми мук1дыбыйды ква1р шу аа сыт1кьы1р а, кьа1сдыбыйды шура улесды йихире а. Гьаса руъудиш, зада гьа кьа1сние гьыъыд улесды улес йикис диш».
«Гьей, джан мийман,- гьухьур хьва мибише, — гьа ихтилат балад йиъи, хуляха1 йиъи, гьыъыхьвна вас, йок ачых йикиси, гьидисды йиъи вада гьад ихтилат, гийхьир улед уле, са истакан чей варагъ».
«Ваъ, — гьухьури хьва Шалы-шабаса, — ва1 гьад ихтилат джаъамады, за са истакан чейед ки варагъасдиш вы1хьды хала».
«Гьаса йиъиди, иди вы ки а сукьа»,- хьур. Гьеми джагварды мич1ри адбыйды шу ки а сукьури.
Аа сукьуйне, миние ихтилат гьаъара ква1ч1ур хьва: «Гьеми е хьибыр шу диъи ад. Зы шуба1шикла к1ыъды шу йиъи, мибыйды кьва1р кьухьдыбыр диъи захъаъ».
«Бес гьис и выды мич1ри гьаса джагвара вишир ад?»,- хулкара хьва тиние.
— «За йыгъ-выш бала йит1кьыд йиъи, гьадыла зы гьемисе кьа1се йишир а» , — хьур, дживаб выри миние.
— «Вада ихтилат гьаъас йикисиме, шивди ваа йит1кьыд йыгъ-вышед?»,- хуткури хьва мийманара.
-«Вы сукьусиме иди, за гьадид ихтилат гьаъамады?» — хуткури мич1ри джагвардыние.
«Яхчи, гьухьури миние, — зы гьилине ки телесых диш, улаа йок ачых йишир ки къавгъу диш, зы сукьуси».
Гьадаа ми ихтилат гьаъара ква1ч1ури хьва:
«Е, — хьур хьва, — хьибыр шу адбыр диъи, гьеми ква1р шу дуруъурай мадды ху1кийметма, гьадады гьабише хъихирей джурба-джуре кар, шелкад парчимыла лакыр, быт1рад, лыт1ыд къаб-къаджагъала гъаъ ка1хъа1ч1ур. Зы к1аъ кал йиъий, зы хъит1кьыд мибише карбыр маса вылц1ара ачых выъыр сукьур ай тукунды. Гьеми сада гьемибыр дуруъура, кьву1не мибыр дуруъура, эхир ки са йыгъа за гьухьури гьабишде, гьей шубе, гьеми шудаъ ва1 дуруъуси, сада зы ки руъуси, гакъаси аа-уу дуьнйадыхда, гьили шыв ади зас гьаджагуд, джац1ад… хъикьаси за ки гьамады ха1р са джура мимаа-мидиъ адишды калды карбыр, ха1р са быч1ид ил кид этиред шушебыр, дерьягьад кьанаа кельэд инджиед хыдрымыд мирварибыр, ва якьутад на ляълиед къашбыр ад гымышед т1ыбыхбыр. Ваъ, гьухьури шуба1ше зада, вадаа йикисдиш, вы к1аъ йиъи гьала ки, йыкьа Йинчихда гакъ, вы ма1вгъ, гьухьуйне, зы хъацурдиш гьабишихда. Хъаджацуйне, гьабише зы рыкъа1 ийири. Эккед кьухьды гемия леч1ури зы, леч1ур диъина а дерьягьала хьуъ.
Бала гьухьусдиш, ц1ам гьухьусдиш, ми гемия гъад йишири йиц1ыд –ц1ква1д йыгъ, геми ливкьыри дерьягьад йыкьа1. Йыкьа1 ливкьыйне кал, дерьягьа ливурхьвара суруш. Ее гъад геми гьаса хани виъи ми сурушеде, гьамыъ на гьамыъ ара саъ кип1есне виъи, гьаса, гьаса киджитхъыр гемиед тахтымык диъи, диъи, эхир са джигыди ливкьыйне ка, гемиед уусур саъ руъура. Сиенебыр ки ара саъ кидубхьура, дерьягьад йы1кь йиъи — гьили дуруъуси илсанар. Зада хакьыр ад тахта хамадай хыле. Зы гьад тахта хакьыр гъигъене киджирхъыри гьадик. Е ара саъ китхьуйне кал, ми дерьягь ки сыхъы1вхы1ри, зы ки чалыш йишир лаъ леч1ур тахтыдид уу суру. Ми тахта гьили йыхьырди, зы ки гьады гъана руъуси хьур хиял йит1кьыри изды йик1иы. Гьеми тахта йиъина а хьва, йиъина а, са йыгъ, ква1д йыгъ, хьибыд йыгъ. Йукьудхьусды йыгъа, са гьилиъди къурамата хагъури зы хъуъ: накьв виъи, сец1 йиъи, саъ са1ч1ури, гьеми лаъ йыхьыри, саъ хъиркьыри — гьилине са илсан адиш, га1ше йиъи улесди ки адиш. Джандыхда ха1л не кьуувет ки мабдиш изды гьади дерьягьад къурамата сукьур. Сукьуд джигыды некьид хиял рыхы1ре зас, са улабахда хъуд накь ки гьыъыр, лаъ кирхьуйне, ари хьидид йыкьа1а1 гъаъ кьва1р рыш дуруъура. Саъна гьабыр диъий балугь, лаъна диъий рышба1. Мибыр дуьлхъере, дуьлхъере, йыгъ гыргара мизбыр игъиере, т1илабыр гьагва гьаъара зас. Са йыгъ мибыр дуруъура, ква1д йыгъ мибыр дуруъура, эхир са йыгъа хыл сигыд, мибишикла сабыйнийды хыл аргара изды хыле. Гьайвыр ара хьидикла хъы1джыркыр хъуъ къурамата рыгыргара за гьеми.
«Гьа зы джин, гьа зы шийт1ан, гьа зы балугъ, гьа зы хьидикды риъи, — гьухьуйне, за джываб выри: «Ваъ, вы захьван аргаси, зас ки выгараъад джин-шийт1ан виъи».
Минийикла рыш ришир, ми миди арыргара захьван. Гьа руръура зас къари ва1ле. Е гьади баше-дуламиш дишир дуьз кьву1нды сыда. Кьву1нды сыдыд арыди ес дишир веледбыр — ква1р дух. Гьемибыр ки дишир, са вахт-бере ки хъившир, гьеми хьыдылды шыв джыъырди ки, хьидид хьыдылды риъимы. Зы са некьид хиял йыхы1р, некьик кирхьуйне ка, са убруска тиина ка ун анийиъи: «Вы сагъ йиший, е хъу1дгъу1ре, зада йикисдиш къурамата, зы хьидид илсан риъи». Улабыр лаъ лийир, зы гакъыд, кву1нды хынхыд ки хылабыр хакьыр дерьягьад йыкьа1 хъырхьыр лухъурзур а ми. Гьадады ара саъ хьидик хъу1ргъу1ре гьад. Шыв гьаъаси, са зы текне аргыри, аа-уу ки са илсан, инс-джинс адиш, гьалгасды, гьаъасды вышне адиш. Лаъ кал йыхьыр гакъыд, тина ка са илсындид гъилды калды кьыц1ды са джыгъыр ани виъи.

Продолжение следует.

Таирова Сураед мизыла ми махв кивхьир З. Ирафиловара на А. Махмудовара, студентка ДГУ