Авал-авал гьилдиъиди хырыда ад са валаетды ешемиш йиъий са эдеми ва джуды хьибыр дух. Кьа1се йишийне, гьеми эдемиере джу гьу1мирдыхьван хивхьид девле духрешды арыди пай ваъара ка1ч1ури, ама балад пай выри кьухьды кьвунды духрешис, гьис хьурди гьабыр джуды йикьис бала хъыдгарай, к1ыънийис са чара, выриме-выри хьуд калды пай выъыри. К1аъды духарда рухьура диде: «Вы бизар мавгъ, за гьабишис балад пай выри хьур, зы гьабишихьван ешемиш йикисды йиъи. Йикьийне ки, гьабише кихьиси». «Яхчи, джан дид, зы гьечь бизар диш», — дживаб выри к1аъды духара.
Гьаса ми дид кьухьды духарыхьван сукьусна йишири. Са вахт-бере викисма ми дух руъура бала бизар-инджикли джуды дидыла, ха1р банадыхьван да1гьви кевилъэре, миние дид хъу1гъу1сне гьыъыри халаа.
Гьада дид маджбыр йишири кьва1рхьусды духарыхьван руъус ешемиш йикис.
Дид йиркьыда хъуъ ми духарды ки гюгьу1л дегиш руъура. Хьесымад сюме гьувгуйне, ч1игьинвалды, бизарвалды… Ха1рне, дид гьагус йигардиший гьеминийис халаа. Йыгъырмыкла са йигъа дид хьури гихъийир хъу1гъу1ре гьеми кьухьды духарыхьван сахъагъус хьур. Тини дыхьыд, ми кьвунды шуд арыди ка1ч1ури ха1джет — миние вахьван ешемиш йикий дид, тиние вахьван.
Гьемибишды ха1джетдид лал-гьарыймыд унды тинады-мидиъ лирхьури к1аъдыбыйды шу. Хъвац1ур мибише рухьура ад ихтилатмыхда. К1аъды шус эккене гьаламат йишири, дидыы йит1кьыр ад йыгъ гьагвуйне, минийды йик1ис джигара руъура: «Ва1с рыхъ руъурдишме, мегем ве дуьнйады ладгъур, хьыв кывыр, кьухьа дыъыр дишийме диде?»
-Вас бала хъыгарана хъун, гыргаъ вахьван, у1ха1ъ, — джываб вырц1ара тимбише.
-Яхчи, за дид захьван хъыгаси, -хьур, хъыгыри гьеминие джухьван.
Гьеми йыгъала хъуъ дидды эйлуг йишири, валыгмар сидгъыр темиз йишири, ухьне тухгема илесды йишири. Джуда руъудкал аъ-гъаъ хани йиъий минийде джуды дид.
Йоква1д кьула руъура гвалах ваъара къазамиш гьыъыр выше хъу1гъу1ре. Гьу1рмитдыхьван аъ-гъаъ йиъина ай ми дидыхьван.
Дидис гьеминийды эдемивалды гьувгуйне, джу девлебыр тимбишис выр, гьеми гьемисе касибва1ле, джетинва1ле сатыри хьур пашмал руъура, духарда багъыш гьаъарай, ама духарыс кьабыл руъурдиший дидды хьесымахда а1хъ гид гедене, экене джигара руъурай.
«Ва са гьидид га фикир мываъ, дид джан, сиене йыха йиъи», — рухьура к1аъды духара.
Диде рухьурай: «Выды йыхвалды Аллагьас гьувгара а, за ки ха1р кубас лузуйне, Аллагьахьде делегбыр гьаъара, вас ра1хъ ачых викий хьур. Аллагьара вас гьила га ра1хъ ачых ваъаси».
Гьаса-гьаса литхьури шумуд иди сен, дид ки кечмиш йишири. Гъилы -кьулуу гъана к1аъды духара кихьири дид, ха1р йыгъа дидды ру1хдыхда дуьгьа1 гьаъара, садакьа вырц1ара, ама кьухьдыбыйды духреше дид йикьирийме хьур ки гъара аъ гъил лихьирдиш. Минийда касибва1лире къари раъас джишир марай. Са выше сахыр ад, ми гадиес некьихьде дид гьабгура: «Джан дух, рых фуланды джигыди, гьади гиниъи шудаъ иди балад тангабыр, йыхьыр гет1ир гьабыр вас гьаъ».
Миние джываб выри: «Гьай дид, вас гьац1арама, зас гьамыкла халалвалды викисиме?»
— Гьадид задаа джываб выс йикисдиш», — рухьура ана диде, лаъ кирхьури гьеми некьикла.
Мирджед са выше ма гьабгура дид некьихьде: «Джан дух, фуланды джигыди гинивиъи веш манут, гьабыр йыхьр гет1ир вас са сус раъ.»
«Ваъ дид, — рухьура дидде миние, — зас гьац1ардиш, гьабыр зас халал йикисиме, гьадыла зы ул ливир гакъасдиш гьамыхда»,- рухьура ана некьа1 уях руъура гьеми.
Са гьа1фте лихъипхьуйне, гене некьихьде гьабгура дид гьеминийс: «Гьай дух, — рухьура диде, — фуланды джигыди гинивиъи текды са гьа1беси, гьад вас Аллагьара выр ад виъи халалва1ликла, гьад гьа1бесидыхда анивиъи экед берекет, рых гьад геп1е ваъ гид джигыда».
«Яхчи, дид, халал виъидыла хъуъ, за лювшуси гьа гид джигыда», — рухьура ана, лаъ кийрхьури гьеми.
Йыхьыр гакъыд, диде рухьуд джигыда ывгыри гьеминийис гьеми гьа1беси. Мики джибе ивхьир, сухъукур хъу1гъу1ре халыхда.
Йыгъырмыкла са йыгъа ми гадиес иршере, къумшиди ад савдачи эдеми руъура анийиъи мадды валаетды, мимма-мидиъ адишды карбыр хъикьас, масак выс хьур. Гьеми гада джуда хад са гьа1беси хана руъура тинийихда, зас ки гьемидис ситхьуд шывга хана хъикьа, хьур, хайиш гьаъара савдачиеда. «Яхчи», — хьур, рази йишири савдачи.
Йыхьыр савдачи лешур лазимды-герекды джурба-джура кар. Рыкъа1 а1хъа1ч1ус хьур ана, джибе хыл сигыд, са гьа1беси маба ти гадиере выд. Гакъыр, ругъур — мидик сипхьуд шывга адиш. Хырыдаа ка дерьяхьад бейде балугъчи фагьам руъура, балугъмар масак вырц1ара ад. «Са балугъ гьадад лювшур хъивихиси гьеминийис», — хьур йик1иы хиял руъура савдачиед. Йыхьыр бегеде балугъчиес выри ми гадиере выд гьа1беси, са ки джуды сура лихъивхьири, тинийды касибва1лис ул йывхы1р. Лихъивир гемия хъихире миние джуда хад карбыр ки, минийды балугъ ки.
Са йыгъа ми гадиес иршере савдачи хъиркьыр а хьур мукъа1. Наха1хда йыхьыр балугъ гъу1ня лихъивир хъу1гъу1ре халыхда. «Гьай шыв йукьа1 виъи», — хьур, фикир ваъара хъиъина ай гьеми. Хъиркьыр миние гьеми гьаса-сафа ваъас хьур чалыш йишири. Ухьун эгъеп1ес хьуд, ара гъаъ халды джил увц1ур сагъу1ре балгъуд ичимаа къизил-гымыш. Гьеми къизилбыр гьеми гадиере кабгъурай гъийкьасна. Рыъыр къари ки, ешемиш диъий йыхды гьу1мир выгыргара. Гьабыр гьади мадай, зы ки миди хъиркьыри…

Зарема ИСРАФИЛОВА