(Начало в 16 номере.)

Мадды са шиъирди Раджаба дуьнйадикла пай киибхьур ад илсындид хиялбыр ачых гьаъара:
Йигьа-выше ешед геде,
Ун йишид са выш га амыхь?
Хьидик батмиш руъуд геде,
Даваа вишйд выш га амыхь?
Раджабды муьгьуббетдиклаа кихьир ад шиъирмыра илсындид улабырма навгъ выгыргара, джан кьалкьа гьаъара, йик1ире «дзыз» ваъара. Шиъирмыд лирический герой девирдид гьакьсызва1лире гьассад гьа1ле гыргара ки, гьанийды умуд варат1ура гьа1р са кардыла:
Са дердали агырийдин,
Исды дердбыр ачых гьаъад.
Са суракьды йиркьырийдин,
Йа1ква1д нурбыр артух гьаъад.
Тек сада бет гьалгырийдин,
Йик1ид лепе хъы1хы1сий…
-рухьура гьа1шыкьара.
Раджабды социальный метлебдид шиъирмык перишандид, пашмалва1лид фикирбыр кинахъун ки, шаиред умуд йыхды вахтмыклаа киивирхьвардиш. Гьанийды кьулуу зулум, залат бала йидкьынакун ки, Раджаб шадды дуьнйады, йыхды яшайишмыы гьа1шыкьна аргыри. Деринды социальный метлеб гьанийды «Самалыт» рухьуд шиъирда Иллагьи ки йихана гьагвара:
Гьай Иллагьи! Ва мерд намердес муьгьтаджне самалыт.
Гьай Иллагьи! Секки маннийс муьгьтаджне самалыт.
Гьай Иллагьи! Гьеч секки ханас муьгьтаджне самалыт.
Гьай Иллагьи! Са ул мадды улис муьгьтаджне сымылвыт! -хьур, миннет ваъара гьа1шыкьара.
Раджабды «Касибед девлет» социальный шиъирмыд итог йиъи гьухьухьна е янгъылмиш джугьу1д.
Эгер са эдеми касиб йишухьвна,
Варлыйекла уле ырхы1д раб йикиси,
Варлыйере салам джывыр,
Касибаа уу къат сыхы1си,
Касибед девлет шиви?
Тек бейде хад къари риъи, — рухьура гьа1шыкьара.
Гьа1шыкь Раджабыхда сатирадид шиъирбыр ки а. Миммык гьа1шыкьара джва1р девлет балавишир хуран, дели дишир ад варлыйшыы, бегешыы, ханашыы йа1хъ гьаъара. Гьа1шыкьахда «Йиван» рухьуд сатирадид шиъир ани йиъи. Гьа шууна яратмиш гьыъыр ад йиъиди, мисед ихтилат гьаъара.
Сада, рухьура, Илисудид хан Гьа1либегды хала ээкед маджлис выъыр ай. Миди Азербайджанда, Эрменистанда, Гурджистанда ва мадды джигимаады гьы1шыкьар ягъмиш дишир ай. Миди Раджаб ки кий. Маджлис кувч1усмаа Гьа1либег ханара гьухьур а, гъалиб йишинийс джу шыв йагъы1рди, гьа кар выси, хьур. Я лийкьыд халкьдид ихтилатмаа, гьа1шыкь Раджаба гьеми туйек Эрменистандид дур-ун ад гьа1шыкь Бакунида саз лювшур а. Гьамыъ, икьрар вишид ка, Гьа1либег ханадаа минийе йиван вагьа1ре:
Гъуьрметли хан, вада йиван выгара,
Юкьуд гъил ваъ, хьибыд гъил йишихь,
Хьесыма кьва1б ул ваъ, тек са ул вишихь,
Джик ки убур кьва1д ваъ, са убур йишихь.!
Ми шиъир йидж сийене гьемисе зарафат на йа1хъ кине кихьир а. Амма ханаклаа иянат, зарафат мисед ээкед маджлисди ваъас тек са Раджабда и йишир ад, тек са гьанийды йигигвалды виъи. Мидаа ес гьагвара ки, сатирадид шиъирмык ки социальный ранг кини йиъи.
Раджабыхда, миммыла савайинди, несигьа1гдид шиъирбыр ки ани йиъи. Гьанийды «Кьуллух мываъ» рухьуд шиъирди ми тема ц1инды къайдидире классовый ранг выр ишлемиш выъыр а. Гьа1шыкьара касибешды язухъ гьыъын, гьабишис куьмег вын, джан, гьа1зиз выъын, ватандис къуллух выъын т1алаб гьаъара:
Вы ватандид лык1 йиъине,
Ва маннийс къуллух мываъ,
Вы капыр хаджалат йишир,
Душманашис къуллух мываъ.
Вы халкьдидаа хырада мавгъ,
Халкьдире и уху1сды вы,
Са худа ад ухьун бадаана,
Бегес, ханас къуллух мываъ!
Несигьа1тдид шиъирма гьа1шыкьара халкьдид гьа1датбыр, т1ылбыр уху1н, дуьзене сукьун, лузун, ата-бабыйшды ч1илмыхда хъац1ун масла1гьа1т гьаъара.
Раджаба яратмиш гьыъыр ад шиъирма сахьусды ер муьгьуьббетдид темадире хывыркьара. Я лийкьыр ад шиъирмыд баласдыбыр муьгьуьббетдид лирикадик кибхьура. Халкьдид мизыыла кихьид ихтилатма ма1лум руъура ки, Раджабыс никьихьде Сыназырады Гьу1ри рухьуд рыш гьаргури. Гьу1ри риъий варлыд эдемийед рыш, гьадыла, дидис гьац1ыд ка ми кар, рыш ара эрере, макъыйет руъура, мибыр са-сынийс гьаджадгун бадаана.
Раджабды на Гьу1рид ихтилатбыр бала ани йиъи, амма дидды куьмег кине Гьу1ри Муса хьуд са варлыйере дагул раъара, Раджаб хьуйне гьу1мирдихьван джиклаа кирхьере аргыри. Ми дерд гьа1шыкьад сийене шиъирма кини виъи. Гьакьсыз дуьнйаадыла хъа1л гьад Раджаба джуды девирдиклаа духул-духла сывылтар диш.
Раджабды лирикадид муьгьуьббет ихьды банымыла йиъид хьед ка, банымыд к1эъэлы гьад джагварды йиз ка темиз виъи. Гьадире илсан адыхъаъ ки темиз гьаъара, хиял дерин гьаъара, йик1 секин гьаъара. Хьуъна гадкъыйне гьаса гьагвара ки, гьанийды шиъирбыр ки маддыбишды ка, тек са йыгыниклаадыбыр йиъид ка, амма йыхана фикир выъыхьна, Раджабды, гьа1р са художественный образ, гьа1р са джарга хусуси джуды Раджабды гьалыкне киджикад йиъи. Гьанийе сийене восточная литературада мефегьа1т лебшунакун ки, амма тикрар гьаъар диш: джус ми дуьнйаа, джуду муьгьуьббет шууна гьувгурди, гьаса кирхьере. Гьадире дишме бес гъийгьа ки Раджаб ки, гьанийды дур шиъирбыр ки багьа йиъид?
Раджаба джуду лирикада йыгыныыла, муьгьуьббетды савайинди, хьыдылды тайфыдис джуду сураады гьу1рмет ки гьувга ваъара. Раджаба рухьура, джус Гьу1ри адишды «дуьнйаады мыч1ахъа вуруъура», «гьу1мир хаджалатахьван вуруъура».
Муьгьуьббетдид на1гьнибыр баласды xycycидид гьу1мирдиклаа кихьир адбыр йиъинакун ки, гьаммыра ачых гьыъыр ад дердбыр, йик1ид сыныхбыр выдж ка «гьурхьур кабаб йишир ад» гьагъзырашикладбыр йиъи:
Лап к1ыблаа хъуъ зы ми багьдид багьманчи ий,
Бегьер выдид зас быч1ире, севдигуьм,
Гьайиф, гьу1мир пашмалана гьаабхы1ри,
Ч1ерк1ури йик1 быркьыдбише, севдигуьм, — рухьура гьа1шыкьара джуду «Севдигуьм» рухьуд шиъирди.
Раджабды дерд — гъам гьадухъунды ки бала виъи, эгер гьанийе «агь» выъухьна — банбыр, сывбыр гьудхьаси!
Раджабды муьгьуьббетдид шиъирмыклаа лап къуватлу йиъи «Кьва1б къашкъарад ук1»- рухьуд шиъир. Ми шиъир ац1ыр а философийед хиялмыра. Къашкъарад ук1 — хьыдынийды xьесымад быт1рава1лид лышан, Раджаба мадды джураана ки ишлемиш ваъара — выдж ешемиш йишид четинды девирдиклаа, социальный гьакьсызва1ликлаа, хьыдынийды четинды яшайишеклаа- мибыр гьагва гьаъад яракь на ишлемиш гьаъара гьа1шыкьара.
Мадды сура — ярад йик1ид хиялбыр кьуьндиъне йишир ад гьагва гьыъын бадаана гьа1шыкьас миммыра куьмег вылц1ара. Текстахда гадкьас:
Са ук1ара улид йа1квбыр сатхъы1ри,
Сындире заа агьузар ваъара.
Сындире заа алчахды душманад яхъ лабгьура,
Сындире изды гьакьна-диван ваъара!
Са къашкъарад ук1 лы1хды, са лап ачыхды йа1кв и,
Са хал гуьрчек, лап изды йик1 я темиз виъи,
Са хал дерд виъи, деръйагьаала эккед,
Сындире джандис даваа ваъара!
Ми шиъирда гьа1шыкьас гьухьус йигара ки, рышедаа джидаа джиды гьу1мирдид савда ваъас руъурдиш, гьис хьуйне вахт гьасад виъий: гьанийды савда диде, шура ваъарай. Амма Раджаба, вахтиндид къадагъадыхда ки гаджакъыр, джус рыгад рышеклаа, гьанийды гуьрчеква1ликлаа, услад быт1рава1ликлаа, буй-бухахад уфтанва1ликлаа сахьусды быт1рад чилмыхьван, гафмыхьван кирхьере.
Раджаб — кьухьды шаир, гьа1шыкь йиъи. Гьанийе джуды шиъирбыр кирхьере востокдадид классическая литературади ад к1алыбдихьван, ишлемиш гьаъара сийене восточный жанрбыр. Гьа1шыкьахда ани йиъи мухаммес, дейишме, къошма, къезел, теджнис. Гьа1шыкьара джуды гирагмиды рышед хьесым вазырык, ридж — къизилгуьлек, буй — чинардик, хула1хды кьамч1елийбыр — г1арашик кика гьаъара. Выдж — муьгьуьббетдид ялавара гьупхьур ад — билбилек.
Шаир, гьа1шыкь Раджаб джуду вахтиндид хьесым гьагва гьыъыд, джуду девирдид дух йиъи. Амма вахтинди гьанийды поэзиядид джыбра джыдхьыр, ихьды, мыха1бишды литература бала касиб йишири. Раджабды поэзиядид ра1хъ мадды шаиреше, гьа1шыкьаше давам выъыри.

БИЛБИЛ

Йиз гъад сывбыр, банбыр лийир,
Бич1ыы уу йибкьыди билбил,
Хъа1д сибкьуды бич1ихда гъу,
Гьы1сратна абгыды, билбил!

Гуьгьуьл вурукьу1дув ма шад,
Улис гъагваканди мувард?
Гъуй шудаа ваасдув ферйад,
Мизыы дилег гъады, билбил!

Аман Г1ыныш, черхи фелек,
Гъуй зы гьис гьавыриды тек?
Раджаба руфура герчек,
Йик1 гъаммара лец1ид, билбил!

СЕВГУЬЛИМ

Са сафар гибхьур йиркьыри,
Зы юхьды курде, севгуьлим,
Аманат гъвай тапширмиш гьаъас,
Аджаргыд зада, севгуьлим!

Банымыс гыбыл йыхы1ри,
Йизди кьулий йыгъ сыхы1ри,
Дерд гъамара йик1 люъури,
Дерд а ми джанде, севгуьлим!

Раджаб са бейниван илсан,
Гьу1ри — бат1раады невдживан,
Инамиш раъас вака Кьуръан,
Кьин гьаъас вада,севгуьлим!

ГЬАМЫЪ

Йиркьырий, дагьа хъу1гъу1рый, севгуьлим,
Арга, марал, уле нагьв ана гьамыъ,
Дейрагьмык батмиш рукьурый, севгуьлим,
Арга, марал, уле нагьв ана гьамыъ!

Юхьди сура бахче не багъ йикисдиш,
Не инджир, не гьа1ва, не нар викисдиш,
Якъинне гьац1, закляа вас яр хъикисдиш,
Арга, марал, уле нагьв ана гьамыъ!

Зы ярсизна гьамагв- са пери риъи,
Кьисмат-язым, гьелбет Г1ынчид кар йиъи,
Раджабыхда са марды ки яр риъи,
Арга, марал, уле нагьв ана гьамыъ!

РАIХЪ МАМЫРЦI!

Къаршуде ад йиз гьад банбыр,
Ярас ра1хъ мамырц1, ра1хъ мамырц1!
Ешеси йизды улаабыр,
Ярас ра1хъ мамырц!, ра1хъ мамырц1!

Кьуръундид йик1 ясин виъи,
За йик1ыыла хъа1р ваъаси,
Я Хидирнаби, Я Ильяси,
Ярас ра1хъ мамырц1, ра1хъ мамырц1!

Раджаб йишир а бейвафа,
Ярад рыкъа1 диъир джахьва,
Я Магьа1мад, Я Мустафа,
Ярас ра1хъ мамырц1, ра1хъ мамырц1!

ВА ШЫВ ГЬУХЬУСИ?

Ешир, ешир, сывъыр эбир не нагьв,
За выъыд дайрагьахда ва шыв гьухьуси?
Гьа1ким-Лукьманадаа дарман выгара,
Изды йыхы1нехда ва шыв гьухьуси?

Алагуьзли яраа маайил йишири,
Ярад ригихда зы саайил йишири.
Гьакьара выр ад пайдыы кьаайил йишири,
Джывылц1ад паймыхда ва шыв гьухьуси?

Ра1гьимдар- падишагь, йыгъ гымарыг ва заа,
Аман виъи — лийкьа гьаъ зы джанымаа.
Раджаб майил йиъи Гьу1ри-къылмана,
Гьеми савдыдыхда ва шыв гьухьуси?
ГУЬЗЕТ РАЪАСИ ВЫ

Рирхьа, рирхьа, ра1хъне риъид,
Руръумаа гуьзет раъас,
Ми гьу1мирдид кьурукь къы1ба1
Руъумаа, гуьзет раъаси.

За варагьыр а гьа1шкьдид джем,
Йик1ыыла убхьур а дерд не къам,
Эй вафаалы, изды гьемдам,
Руръумаа гуьзет раъаси.

Вы изды са Гьа1ким -Лукьман,
Гьеми дердес ваъна дарман,
Эй, Раджабды Гьу1ри-къылман,
Йикьимаа гуьзет раъаси!

Фатима ИБРАГИМОВА