Авал- авал, мидыла шумуд иди веш сен хьури гине хырыда ад валаетди ешемиш йиъий са эдеми. Гьанийхда анидиъий хьибыр дух. Кьухьдыбыйды дух лийкьыр ай, гьанийис сус рыъыр йигад вахт виъий. Ама мибишды халбыр к1аъ йиъий, исалдыбыр йиъий. Сус рыгыргасды гейид хал адиший.
Ми эдемиере джуды къариехьван месла1гьа1т гьаъара: «Ихьды дух лийкьыр а, гьанийс сус рыгыр йигара. Ми халбыр исала йиъи, рыкьа, хад калды тангымык гьанийис ер лювшус, гьайвырди кал чалыш дишир, устарар ки кадгъур, халбыр сихьиси. Зас ишир ай, мида аа кал гид къумшиере джуды ер масак хъывылц1ара а хьур».
Яхчи хьур, гьеми месла1гьа1та рази ришири минийды къари ки.
Ми эдемиере гьадгур устарар ки, тимбыр ки хъуна руъура ер масак вылц1ара ад иессиед бегеде.
«Гьай къумши, за вадаа ер лювуршере, гьеми ери-кьимет за гъийгъа мадана вада вылц1ара а, ери ки быга ихьды мукъу1д кадиед улихьде хъывыси. Еред иесси зы йишир а хьур са билбиц1 ки кьихьяъ хьур хайиш гьаъаси гьанийда. Амма вадаа ихтияр лювшус йигара ай зас, гъийгъа мадана изды устарар кадгъус, къандах йывхы1н бадана, уула гьава ки ц1ыда виъидыхъаъ».
Яхчи хьур, рази йишири еред иесси ки, ер выды виъи хьур гьасаба гьаъас йикиси вадаа. Гьемисе ки гьухьур, иесси джуды къавгъу-дердиед джубра руъус хьур, хъа1рхы1ри.
Гьеми эдеми ки ва джуды устарар ки гвалах ваъара ка1ч1ури, гадзыйбыр, бербыр ки хана мибише а1лхъва1ре а, къандах вырыхы1ре. Са арыдыла ка сабыйды устарас аала дзинк хьур ун йишири, уула накьв гивше выъыд, минийды хыле авыргара йу1кьды са гыбыт1ый. Уула кьул хъуъкал гьыъыр гакъыд, ари гыбыт1ый къизильмыра увц1ур а. Гьеми устарара лаъ геп1ир гыбыт1ый гьувга ваъара иессиес: «Мидей, — рухьура, — гьеми выды къисмат йиъи, выды бахт виъи, гийхьир сукьа, сир уха1ъ, агыр ай хьур ки марухь. Ер выды виъи, ва ери кьимитдид ки выд шиви».
«Ваъ, — хьур гьеми рази йич1ирдиш, — за гьалаки выр ад ери и кьимитдид, я за билбиц1 ки хыле лешур адиш ер изды виъий хьур, зас ламыс сызды гвалахбыр йигаддиш. Зас ха1рамды карбыр йигаддиш. Изды раиемыхьван, зас гьагвара, гьание хынимешис дават – девлет ваъас хьур гьемиди гирк1а гьыъыр, хьеликана йик1иыла утха гьыъыр ад йиъи, джу къизилбыр гихьир ай хьур. Шууна йиширди ки гъийгъадыйкьама еред иесси гьад йиъи, къизилбыр ки гьанийдыбыр йиъи. Ева1 гьеми гыбыт1ый ки хана дуруъуси кадиехда, сабыйды ва1кла йыхьыр еред иессияхда, кадияхда гьайвыр йикьа хьур сес ваъ, кадиед улихьде хъывыси за къизилбыр иессиеде.
Гьадады сабыйды устар гьархы1ри сес ваъас хьур тинийхда, мибыр ки дуруъура кадияхда.
Устарара гьахъагур гьа еред иесси, гьанийде рухьура: «Вахда гьебиса1гьа1тти кадияхда йикьа хьур сес ваъара а».
«Шууна йишир бес, изды на джуды месла1гьа1т йишид дишме быгамадана кихьис хьур, гьидид телесыхвалды виъиди», — гийкьар диш ми.
«Гьац1ардиш, — рухьура устарара, — вада гъил кыхыр кал йикьа хьур хайиш гьаъара ай».
«Яхчи, иди вите», — хьур, мибыр ки хъу1дгъу1ре кадияхда. Сиене сыт1а дишийне, мибыр аъ адгъу1ре кадияхда. «Гьай сагъ йишид кадий, гьемисед фуланды къавгъуед бадана йиъи е сиене вахда йидкьыр ад, — рухьура ер лювуршере ад эдемиере. — Гьемибыр устарар диъи, гьабыр сиенедид шийидер диъи. За йоква1д кьула выр ай гьеми эдемиеде джуды масак вылц1ара ад еред ери кьимет, ери ки быга выр ер зас лувшус хьур ай, гьади изды кьухьды духарыс халбыр гьаъас хьур. Ери ки быга хъывыси хьур е месла1гьа1тды йидкьыр ай. За гьанийда ихтияр лювшур, гьийгъа мадана гвалахак ка1ч1ус хьур. Амма гвалах ваъад арыди, еде гьеми гыбыт1ый ывгыри, ари гыбыт1ые къизлбыр а. Зас сиене шийидер ки гине гыбыт1ый джуды иессиеде хъывыс йигара».
Еред иессиере рухьура: «Зы гыбыт1ыед иесси диш, за гьад гыбыт1ый гьади гивхьид диш. Ер за гьанийис масак выр ад виъи, къизилбыр ки агыр ад гьанийис йиъи, гьаса йишийне гьад гьанийды къисмат йиъи, изды къисмат йиъийдин, зас гьемидийкьама агасий гьабыр». Мисе хьур, мибишды ха1джет руъура мимыд бадана. Сыние рухьура, вы йиъи иесси къизилмыд, тиние рухьура, вы йиъи. Гьемибыр секки рази дишир диш. Гьада кадиеда хулкара гьемибише: «Ва шыв рухьура, гьалдыбыр йиъи гьеми къизилбыр?»
Кадиере джываб хъывылц1ара: «Гьац1ардиш, изды теклиф гьемисед йиъи, ва рухьурама, ва ер лювшур а духарыс халбыр гьыъыр, дават выъыр, джурана сагъус йигара хьур? Зас гьац1ара, гьеминийхда ки быт1рад леркьыд рыш ад. Гьабыр таныш дыъыр са сынийис даъ, гьеми къизилмык ки гьабишис дават ваъ. Артух йишидбыр ки касиб-кусубас пай хъаъ.»
Экене рази дишири мибыр кадиере рухьудыы. Гьемисед дугъруд эдемиед духарыс зы рази йиъи рыш рывыс. Тинбыйды эдемиере ки джываб выри ,гьемисед темизды нафс ад эдемиед рыш ки ламысад парчекалды, дуьзды тербие ад рикиси, йыхды къари рикиси изды духарыс гьанийкла.
Зарема ИСРАФИЛОВА
