Авал-авал са заманады ешемиш диъий са хала ари дид не хьибыр гьанийды дух. Гьабишды хал хъунийиъий къузуй суруу — мыкьды, виригъ джыврыхы1д, лам ад джигыди. Йыгъырмыкла са йыгъа диде джуды духре ягъмиш дыъыр гьабишихьван гьаъара меслагьа1т: «Джан духре, — рухьура миние, — захда ки гьамыъ йеш хъишир а, ва1 ки лет1кьыр а, гъийгъа-быга зы хъаргасдиш, вес ми хала мидыла хъуъ ешемиш дишин ки гьа1зиет виъи: кьынне мыкьды гъыд вихис руъурдиш, йывыб бар усуд кивхьийне ки, хал сиг1ас йич1ердиш, гъы1нне шйот не дыд лама ягъмиш вишир, кыркьы1д ил ибхьура. Миди изды гьу1мир гьабхы1р, я лаъвалды, я динжвалды, я джандикла ядал-югал кам йиширдиш. Вес изды васи виъи: дыхьыр гьетиини банад кьанехьде, майдана хал гьаъ, ама хал гьаъара ква1ч1усма, къандах йывхы1сма, дыхьыр ара дериди ешемиш йиъид гьа1лимеда на1сигьа1т лешаъ: «Гьаъасиме хьур гьади ера хал».
Гьадыла хъуъ, арыда ц1амды вахт-ара ки хъившир, мибишды ми дид йикьири.
Кьухьды шура рухьура джула к1ыъды шуба1шде: «Йик1иы гъама, диде евешис васи выъыд виъий, хал банад кьанехьде, майдана гьаъ хьур. Быга зы, йова1к ачых йикисмады лаъ лузур, руъуси аъ дериди гьа1лимыхда. Хуткур – ес хал гьаъасиме — джаъасиме хьур гьад ера уу, уула кушиба руъумады хъикьаси».
Гьадады йоква1с, хихьир са ч1ык хьывад на масты на1к ки, лийир гъу1няа галаг ки, а1ч1ури ми рыкъа1. Гьанкьула хъуъ ка лийкьыри ми гьа1лимед халды ригиде. «Сабах-хайир, гьа1лим», — хьур а1ч1ури ми халаа аъ.
«Хайир-хабар, гьидире лирхьури, гьидире йиркьыри вы ми джигыма, йикьа-йикьа аъ», — хьур, аъ сес выъыри гьа1лиме минийхда.
«Зы, — рухьура миние, — са суал ана, гьадис на1сигьа1т вияъ хьур йиркьыд йиъи вахда. Дид ки ихьды кичмиш йишир гьархы1ри. Вас ки гьац1ара а, е хьибыр шу ешемиш диъид, хал ма1хкам диш, я хал гид ер йыхды диш. Гьади хала я берекет адиш, я ядал — югал кам диш… Банад кьанахьде майдана гьаъас йикис дишмихь хал.
«Ваъ, йикисдиш», — хьур, джыкды джываб выри гьа1лиме минийис.
Кьул аа ивир, пашмалана хъу1гъу1ре ми хала, шуба1шде рухьура: «Валлагь, гьа1лиме гьухьури, хал гьади маъ». Шуба1ше хулкара: «Бес ва гьад кьуле ийир дишме ес гьемиди джетин-ч1утхер йиъи хьур?»
«За йиъид кал сиене ихтилат гьыъыри гьанийис, джетинва1лид ки, ядлымыд ки, ама гьание гьухьури — йикис диш»,- рухьура миние. Джикисды йишийне, иди гьаъасдиш хьур, гийтхьир ад кал сыхъы1кьы1ри мибыр. Ма гадкъыд мибыр, агъыра йиъи миди хала ешемиш дикис. Йыкьа1дихьдед шура рухьура шуба1шде: «Зы быга аъ дериде йыхьыр гьа1лимеда гене ки хухъуткаси, белки гьад гиджийкьыд йикиси вахда, белки гьа арыди гьанийды фикир валхур ай».
Йоква1д кьула а1ч1ури ми йыкьа1дихьдед шу рыкъа1, йыхьыр миние ихтилат гьаъара гьа1лимис: «Ес гьади хала бала джетин йиъи, ламара кьырыбыр сиене едере ихьды. Банад кьанехьде майдана йикисимихь-джикисимихь хал гьыъыйне еда?» – хьур, хулкара миние гьа1лимеда.
«Йикисдиш», — хьур, дживаб вылц1ра гьа1лиме минийис ки. Ми ки пашмалана хъу1гъу1ре хала. «Гьа1лиме зада ки гьухьури йикисдиш хьур». Ма гьеми хьибыр шу гийтхьир сыхъы1кьы1ри.
Сагьа1л вахт-ара ихъипхьуйне ка, ма, гадкъыд, гъыд вихис руъура адиш ми шуба1шда миди хала.
Ми хылисне к1аъдыбыйды шура рухьура: «Зы руъуси аъ дериде, гене ки сада гьа1лимеда хухъуткаси — гьаъасиме хьур хал банад кьанехьде майдана».
«Ма вы йыхьыр шиви гьаъасды? Е дыхьыйне гьание йикисдиш хьури. Вас шиви, мадды джываб высиме?», — рухьура шуба1ше минийде.
-«Гакъаси, йик1 бадана ки сада ки хухъуткаси», — хьур, хъаджац1ур гьархы1ри ми дериди.
Йиркьыр гьеминие гьа1лимеда хуткури: «Ихьды, шуба1шды, яшайиш гьемисе йиъи, йикиси йиъиме еда банад кьанехьде майдана хал гьыъыйне?»
-«Йикиси, бала йыхына йикиси?» — хьур, дживаб вылц1ара гьа1лиме минийис.
Шад йишир, хъу1гъу1ре ми к1аъды шу хала: «Гьа1лиме гьухьури зада, хал майдана гьыъыйне йикиси», — ихтилат гьыъыри миние шуба1шис.
Кьухьды шус аджыгъ луьвгъу1ре: «Гьанийис шиви, зарафат виъиме? Гагь йикисдиш, гьамыъ йикиси…, хьиба хылис мида аъ кьулуу дыхьыйне, са дюзды джываб вырдиш… Быга зы мида аъ руъуси, шыв на1тидже виъиди гьац1ара гьаъаси».
Йова1к кьат1 йишид кал, лаъ лузур кьухьдыбыйды шу а1гъу1ре рыкъа1. «Бик1ерды кьва1б ч1ел ваъаси за гьанийде», — хьур, йик1икла фикир ки ваъара, йиъина а гьеми. Йиркьыр ми гьа1лимед хала аъ, рухьура тинийде: «Гьэй шу, гьеми шиви, вас зарафатбыр йиъиме, вас шиви гьамыъ е хынымер диъиме, йигадкал дуьлхъе даъас? Вахда инсаф адишме, гьадухъунды е джетинвале анидиъи… Са насигьа1т вияъ гьухьуйне, ва иянатбыр гьаъара: еде са ихтилат гьаъара, к1аъды шуда мадды. Гьа шууна йиъи?»
«Вы йиркьыйне, ва зада хуткури: «Хал гьаъас йикисдишме майдана? Йиъиме гьаса?» ,- гьухьуйне, миние джываб выри: «Йиъи». Кьва1рхьусды шура зада хуткури: «Йикисимихь- джикисимихь хал майдана гьыъыйне», кьыъдыбыйды выхьды шура зада хуткури: «Хал гьаъас йикиси, йиъиме хьур майдана».
Ха1р са гвалах дуьзене хьуъ йип1кьын бадана, ки улихьде, дуьзди фикир-ният гьыъыр йигара. К1ыъдыбыйды шуд ният дуьзды йиъидыла, за гьанийис рухсат выри: «Хал гьаъас йикиси хьур…»
ЗАРЕМА ИСРАФИЛОВА
