Эвела рухьуд йиъий, валлагь, хук гъвабалыра хывыркьад виъи, амма илсан джуьхьды таарихере не гьадытдире-нубутдире.
Мыха1быр, 1995 сыдыд ха1сабдыхьван, анидиъи 17 гьагъзыр илсан са Рутул райондид дериди. Юкьсура далхур а Северма мидиъне къазамишес, къазындис гвалахбыр гьаъара, гъаъ суруу хъунидиъи.
Кьа1сды нине рухьуд йиъий, ичибыр гьалхур а хьур, гьа рухьуд ихтилат йиъи — духре, ришбе хырыда ха, са хайирес, шейирес бегеде хыл-худ йывхы1с адылгардиш.
Мыха1д районди шумуб иди миллет а, ха1р миллетдыхда джва1ршис лейихды гьадат, нубатбыр анийиъи.
Мыха1бишыхда атабабыяла хъуъ джуьхьды лешун, сихьин, гьадат, нубатбыр а. Генеки яхда гъийгъадийкьама мада кьа1сды, кьухьнийыхда ваъад ху1рмет, хазат.
Нинис ху1рмет ваъание ва нинды ч1ел хъывгание джуду ватан йик1иыла упха выъыр йигар диш.
К1аълаахъуъ гьаса г1а1ле ч1ел ивхьир йигара, кьуле гьакьал, камал выр йигара ихьды ад атабабыед гьадат, нубат ва таарих суга джыъын бадана. Илсындыхда илсанвалды ывылгардиш, таарих йик1иыла утха гьыъыйне.
Гьеми ихтилатмыс лейихды са несигьа1тды атабабыед кьва1б ч1ел кивхьис джигьилешис мессела вишин бадана.
Лап к1ыбдид вахт виъий ху1риет викисма, са мукъа1 хан анийиъий. Гьеми ханара вылц1ара эйлан, валлагь, рухьура, ешды, еринды ледкьыд кьа1сды дидабар, нинабар самадылыт, эккед калды ба1лила т1аджие ки адгъур хаадугъ. Секкинийда ханад эйлан ч1ир ваъас руъур диший, гич1ерей духарды ки кьул лубкьас гич1инире.
Йыгъырмыкла са йыгъа са джигьил духара дид йикьисма агъур таджие ха лаъ ба1лиы. Рыкъа1 гылха1ре мийман. Мийманара рухьура, валлагь, джан шу, дид хагъусды хабгъура, амма т1аджи хумулвугъ, быга, кьа1се йишийне, вас ки лазим викис, вы ки хагъусна.
Фикирли йишир дух, люхъу1вшур т1аджи ки дид ад хахъына хала хъу1гъу1ре. Сиенебишила дагулана хала уху1ре сатыр, мукъу1д джама1хтиде гьухьур, хагъур хьур.
Гьеми мукъу1д ханара кид-кине вазыра сада джамаха1т сыт1а выъыр сиенебишис суалбыр хъывылц1ад йиьий, ха1р нубутдис ки гьеми дид хала уху1ре ад духара дюзды джывабыр хъывылц1арай. Эхир хана хуткур, вы гьемисе джигьил йиъине, вас кьа1сдыбишды ихтилатбыр, джывабыр гьидире гьац1ара, гьал йиъи вас ха1р гьаъад?
Чара вишир диш, гьеми духара гьухьур, изды диде йиъи зас гьухьусды ха1р гьаъад. Гьа йыгъала хъуъ ханара джуду эйлан сур хъывыъыр, кьа1сдыбыр ки сатыр. мыски-мыс джва1р дыркьыйне кидхьисне.
Гьадыла хайиш гьаъара джигьилешис тюнтды калды, телесыхды калдыбишде сабыр ваъ хьур, кьа1снийды, кьухьнийды несигьа1тад ихтилатмыхда хъадац, ху1рмет хывакь, веда леч1уд са хайир, кюмегбыр гьаъ. Эвелды девирдид илсанар гьадухъун ки ху1рмет хабыр диъий, кьа1сды нине рухьуд йиъий, выг1ылды хыных хьыт1ад сукдухъунды лаъ хакьаъ, гьис хьурди, гьа архыдид иесси йиъидыла. Мыха1 эккед, эккед тухумбыр, архабыр ва халаданбыр ад йиъи. Ха1р тухумахда джуьхьды ху1рмет хывылкьад кьухьды иесси ай, ихьдыбише «баба» рухьура. Гьание джуду тухумад хизынмыд суалбыр, меслягьа1тбыр арыди-джаргыди гыргарай. Сус раъасды вишийне, рыш рывысды вишийне, гьание гьакь рат1урай. Гьание гьухьуд ихтилат ва ч1ел къанын на ха1саб ваъарай. Ха1р ма1хлиди, ха1р хыды джуду асыл-насыл ад, дур-ун ад хизанбыр ай. Архыда архыди дидды пешебыр — усуд устарвалды, духлад устарвалды, джарряхвалды — духарда хъывылц1арай. Нинабаше ришба1 ха1р даъарай хылид-худад, т1амыс, халыче, къеден ва халды лиъин, рагъын, лешун, сихьин гьац1асна.
Ес гьац1ара гьыъыр кьа1сды, кьухьдыбишды мизыла дайрады дур ун ад, ху1рмет ад хизанбыр, тухумбыр ва архабыр.
Гьабыр диъи Атлыер, Къазитиер, Бегиер, Къаджиер, Эмирер, Сандусарар, Къултыер, Техмезер, Кетер, Къадимер, Къананыер, Нуц1уер, Къузукьуер, Дурук1унар, Къафланар, Ц1икениер, Мазаныер, Хырк1ыер, Лаггуер, Сифиер, К1ак1ыер, Джемирзиер, Шийт1аныер, Цент1иер, Шавырыер, Месиер, Сийдиер, Кьымыкыер, Джагварыер, Баъалыер, Диллериер, Азимер, Кьарт1ыер, Чилфыер, Йивизарар, Мазук1уер, Къадашиер, Кубыер, Месиер, Сюлиер, К1ак1алыер, Сайидер, Бит1иер, Къазиер, Халакыер, Биц1аныер, Мысалыер, Эрмениер, Эрмемедер, Хъамацар, Чупалывар ва мадды са-кьва1д, ес джадац1абыр.
Мира Казиева,
Насир Ибрагимов
