Начало в № 28
Эхир са йыгъа пачагьара рухьура зада: «Шудаъ ва ки гвалах ваъаси, вы ки кьа1чи йиъи, рых са вазыра ка йирхьа-гьургъа, аа-уу дуьнйадыхда гакъ».
«Яхчи», — хьур, йыхьри зы гьада. Йыхьыри, са ваз ки гъивкьыр адиш йыхьыд, сувшур йиванды гъана йиъина а пачагьад визир. «Шыв хабар хана йиркьыр ад йиъи?», — хьур хуткуйне, гьание зас джываб выри : «Валла, пачагьад рыш едере йишир рикьир а, вахда пачагьара сес кьаваъара а».
Гьын къари риъи рикьир ад, хъыджыхьыр йикис диш. Хъыхьыд, рикьир, хьед ки сат1ур а, сирхьир а… Гьада пачагьара рухьура: «Вите са ихтилат анийиъи за вахьван гьаъасды. Валлагь, рухьура, гьал гихьид йиъиди гьац1ардиш, гихьинийды джуду гурба-гур вишийхь, ихьды мукъа1 гьадат ад йиъи, къари рикьинийды сагъна сыра выг1ыл ки ирхьере джухьван, выг1ыл йикьинийды, къари ки ирирхьере, зада шыв джыъырди ки гьадат и, геес йикисдиш».
Шыв гьаъас, пачагь и мы, пачагьахьван ха1джет йичесиме? Гьа йыга изды къари ки рикьир а, гьади мукъа1 мадды са хьыдынийды выг1ыл ки йикьир а. Гьамыъ лыъыр кафанбыр ки китхьири е миди а сыра, ти эдемиехьван джуды къари ки кирхьири, зы ки кихьири изды къариехьван, сыхъыъыр у накьв-духул ки, кьа1а1тхыри мибыр. Бегеде йиъи сырбыр ки, арыди ад ц1амды накьв виъи. Ы1ха1хда ка, выше ка ми бейде кирхьир ад хьыдынийды ливурхьвара са ц1ирц1ир, са лал. Шивди минийде гьыъыд гьила гьагус, мыч1ахъа йиъи. Гьада эгъепир за ми изды къариед са бегет1ул, тиниъ тинийды суру а1пхъу1ри накьв, ариди вишири са бара, гьеми барыда гъаъ за минийда хуткури: «Гьарыш, вада шиви гьыъыд?».
Миние джываб выри: «Изды уу гъад накьв чакьалмаше лювуьркьа1ре а».
Гьада за йиваъшене-йиваъшене а1пхъуьрь накьв, тимбишды суру а1гъа1ч1ури, ала выг1ылнийды сесед ун йишийне, чакьалмар ки хъахыри. Уу гъад накьв чакьалмаше лаъ лывъыр а, лихъийир лаъ уу гъамадад духлумар ки, а1хъа1ч1ури е гъаъ, улла ки сур выш и, зулмат кал мыч1ахъа йиъи.
«Вите мида хъу1дгъу1с, мукъа1 хъу1дгъу1сдиш, гьабишде е ахъыдгыхьвна, ма сыра кихъитхьиси»,- гьухьур, ми хьдылды ки за захьван хъыргыри. Ра1хъ хывкьыр хъит1и е, мида литхьури е са чулди. Уу валыг ки гъадиш, уу гъад ки кафанбыр и. Диъи, диъи, е гьамыъ хырыда ка чулди ад ха1бахъа1на1с гьадгури, уу джагварды валыгмар ки гъана, е гьадгуйне ми хъахыр хъу1гъу1ре аъ паджиле. Паджиля гъаъ ярахбыр ки хана игьитхьури хьибыр эдеми. «Гьай шу, е мадыры1х, я гьемисед йыгъ йит1кьыр, мидиъ игьитхьур адбыр диъи, гютке, е бейде дыкьаси, ихтилат гьаъаси ва1с, я уу валыг гъадиш, я гъад кафанбыр и, е гьемисед му1къа1 ай, гьади гьемисед гьадат ай, изды къари рикьир ай, минийды выг1ыл йикьир ай, е гьемисе сыра китхьир ай, гьада е гъаъ хъиткьыр адбыр диъи». Хьа1ли ха1ба1хъа1неше ярахбыр, туфангбыр саъ хъыъыр, аъ паджиле сес выъыр аъ дыгыри. Ха1р-ха1рние я уу валыг ки выр, сыние лаъды, сыние саъды. Миди адгыр выш ки лийир, йа1к ачых йишийне, мибишды сабыйние рыкъа1 эхъедир е. Гьемибыр гид ер ки увгва выъыр, хъургъур хъа1а1рхы1ри.
Гьеми захда хъуд хьыдылды гьадухъунды ки быт1рад риъий, хылире не т1ыбыра рыъыд калды. Сиинебишды ул минийы вуруъурай. За гьанийде гьухьури: «Хуткуйне, йихьяъ, вы изды къари риъи хьур, за ки гьаса гьухьуси».
Дыхьыр е дерьягьад къирхыда. Ква1б-хьиб геми ги гьемиди, сабыйды гьеми гемибыр йирганийды бегеде йыхьыр хуткури: «Вы йиъиме хъу1гъу1д?». Му1к1уд дур ки сыхы1ыр: «Ва е гьадиъ хъыдгасиме лахъадгъур гемия? Ми ки изды къари риъи, хыле тангабыр хадиш, тангабыр ки е му1къа1 лехъет1кьыйне хъывыси», – гьухьуйне, миние «яхчи» гьухьури. Ама выдж гьанийды нийытдихда гийкьыр ай зы, гьеми хьыдынийы улабыр гьа1а1тхы1дкал гьагуйне. Шыв гьаъас, шуунага ки хъытхьыр йигара.
Гьада сыхъы1ткьы1р гемие хъит1ине а, йыкьа1 лехъет1кьыр а дерьягьад, гьада геми йивыргад эдемиере зада рухьура: «Ма гьеми ква1д бедри, йыхьыр гьеми тахтыдила хьуъ, хьуура к1ухьула ка бедри кыхы1р хьед лешаъ».
За гьухьури: «Гьемида кыхы1йне йикисдишме, гьемиди бегила? Гьади ад хьед ки гьеми хьед дишме?»
«Ваъ, мида ваъ, миди ил а, хьуура темиз йиъи, хьура ка кыхь, темизды джигыда».
Зы ки хъацур минийхда, йыхьыр хьуъ тахтыды, хылик бедрибыр ки, хъуъ гакъыд, ми эдеми изды джубра йиъи. Зас гьац1арай, минийис зы йикье гьыъыр, ми хьыдылды джус раъас йигара ад. Йиъина а ми зада йыкъа1хла хыл ы1хы1р, хьура саъ хагъус хьур. Гьахь-гьахь, хыл ы1хы1с хьур ана, ари хьидыкла гъаъ йиркььыр, хьура лаъ хьыдылды на ква1р изды дух люздири. Ти эдемиеде гьухьури: «Ва гьанийик са т1или кивкьыхьвна, выды гемиед уу сур саъ йишир, а сур лаъ хъикиси гьебисятди. Зы гьанийды къари риъи, ми ква1р ки гьанийды духре диъи, е хьидид илсанар диъи, е ха1ммише хьидид кьане гидбыр диъи, вы ха1ммише хьиды гъад йиъи, — гакъ. Гьили гьание вада гьухьурди, гьади хъыдгыр саъ сахъагъваъ гьад».
Гьаса гьухьуйне, ми изды джубра хъуд эдеми кьалкьара йишир, гич1 йывхыр, мы1хъ-майит йишир хъуъ хъа1рхы1ри, джва1р ки гьади хьидик ара саъ хъа1тхы1ри.
Гьада хъыдгыр е гьание ихьды му1къу1д къирхыда саъ сахъадгъури.
«Гука», — гьухьур за гьанийде. — Зы хала хъыхьыр вас манутбыр йикьаси, хала изды шуба1 анидиъи, за гьабишда лешус».
«Ваъ», — гьухьур миние. — Зас выды манут ки выгардиш», — гич1инире джус хъиъиди шывга руъуд хьур.
Гьаса зы ки, гьа хьыдылды ки хала хъит1кьыри гьада. Гьадухъунды джигыма ругъур, сенбыр гьа1тхыр, шуба1шис зы йикьир ад кал гьагур ай, мич1ри ки джагвара вишир изды, гьаджагуйбыр гьагур. Гьадады гьа хьыдынийкла гьемиди хъит1кьыдыла хъуъ на1кяхбыр гьыъыр, зас къари ришири. Гьебисятди ки миди ари хала ани риъи, улесды-кар гьаъара, ама илсындид арыди гъад гьилига сириргаддиш за. Гьеми изды шуба1 гьадай, шуба1шис ки улесды за йихид йиъи, гьание йихид диш, гьание улесды са зас йиъи йихид.
Гьеми изды шуба1 ки дуруъурай, сагъ дишибыр, лешур лазимды хъудгъу1рей, гъийгъа дуруъурай, хьалды йыгъа хъу1дгъу1рей, зы гьемисе гъаъ хъийрхьур, йыгъ-выш йит1кьыр… гьамыъ ми ква1р, кьухьдыбыр диъи, зы к1аъды шу йиъи, гьадыла йиъи изды мич1ри джагвара вишир ад, гьадыла йиъи за йихид гьабишис улесды ки…
«Гьыын … Ула йок ки ачых йишир а, ва1с зы вышди гьац1арама?»
«Ваъ, вы мийман йиъи мы», — гьухьур тимбише.
«Зы мийман диш, зы Шылы-шабас йиъи выхьды кьухьды. Зы ха1р наха1н гьемисе гъургъад йиъи мукъу1к, шыв хабар кидихь хьур».
Гъара гъад валыг хъаджид, йиъи, Шалы-Шабас йиъи.
Гьабыр гьади мадай, зы ки миди хъиркьыри.

Таирова Сураед мизыла ми махв кивхьир З. Ирафиловара на А. Махмудовара, студентка ДГУ