Начало в № 27
«Руъус-га гьеми ра1хъне, гакъас, гьилиъне виъид виъиди гьеми ра1хъ, шыв ади гьа суруу», — фикир выъыри за. Йирхьара, йирхьара хъуъ йыхьыд, хьваала банахьде гинивиъи са му1къ. Шыв миллет виъидихь хьур гьеми мукъа1 ешемишды, шууды йиъидихь хьур гьемиди ад халкьдид яшайиш гакъас хьур, йыхьыри зы мукъа1 аъ. Йыхьыри, аа-уу сарг1а1тмы са ил ад илсан, ва яки нахчир гьувгара адиш. Гьадады ругъури зы аъ мукъу1к, лаъ йиркьыри, саъ хъиркьыри, амзыр гьъыри — са гьилине са вышне адиш.  Халмыд ракбыр ки ачых и, давразабыр ки ыъыр а, хала гид карбыр ки гимада, туканбыр ки ачых йиъи, тукунды гъад карбыр ки гьаса гъамада, танга ки гимаба, выдж гьилине са кас ки адиш.
«Гьай гьеми шыв гьаламат йиъидихь? Шыв нетидже виъидихь миди мукъа1 ад илсанар дахынид? Шыв йыгъ-выш йит1кьыр, сатыр халбыр ки, хала ад девлебыр ки сатыр ми му1къ угъу1вч1ур выхьынид?», — зас эккене таджиб йишири. Са шыв шак йишири гьухьуйне, зас гьеми му1къа1а1 хьед ад былах са гьиляна ма1а1лим вишир диш, ква1д, хьибыд йыгъ ки литхьур а зы гьемиди ад, амма хьидид са хуп1 ки ывгыр адиш. Хьели т1или сысада хывкьыри за: «шыв киъди йыгъ-выш йит1кьыйне йиъи миди ад илсанар а1гъа1ч1ур дыхьыр ад, дишды илсан адишды му1къ вуруъуд диш».
Гьадады зы мукъу1д лаъ кьуле йыхьыри, кьуле йыхьыр гакъыд, эли са былах анивиъи хьед ад, хьиды ки аждагьа сувкьур анивиъи. Сывхыр анивиъи выдж ки. Гьац1ара гьамыъ зас ми йивды йыгъа на йивды выше сывхасди виъид. «Гьыын, гьемидыла йиъий хьи мибыр мукъа1а1 дыхьыр ад,  аждагьара хьед хъыджвылц1ара адыла».
Гьадады за шыв гьаъара… гакъыд, аа кал хырыда гини виъи искалат, искалата ки анийиъи сихьир ад бышк1а- бышк1а на барут, туфангбыр, капырбыр, балад ярахбыр. Гич1ирхьыр йихире за мибыр аадыхъаъ лаъ, а1хтиетене ка, ун-сес джыъыр, аждагьа лаъ кихъджийпхьун бадана, саъара за барут аждагьад аа-уу, юкьсура. Хырыыда ка гахъа1ч1ур, ала лаъ хабгъура за ц1ай. Ц1ай йыхы1д, ы1хьа1ка ливурхьара аждагьад гьа1джайибды са гьарый, лал, ц1ыед арыди ипхьур, гъаъ кухъу1вч1ус джишир, джу выдж тикепке ваъара. Са арыдылакал мидид сес гьап1т1ури. Гьада ц1ай кихъийтхьуйне, йыхьыр зы бегеде ка ха1ч1ур гакъыд, аждагьа викьир а, наъгъа викьид кал викьир а гьеми сивир. Аждагьааки гъанивиъий йивыб кьул. Йивды кьулула гьат1ур ц1уйюкьуд убур ки, йит1ир мибыр ки джибеде хад хьехьимыхда гывырха1ре хад ялухъа, белки лазим руъуд хьур, ихъийир былаха хьед ки, хъыхьыри яваъшене зы саъ мукъа1. Аа хъиркьыд, ухъувц1ур а му1къ, илсанар сиене хъит1кьыр, халбыр ки ахъац1ыр а, к1абал-к1абал на гинидиъи шадна дуьлхъере хынымер ки ры1къма, тукунды туканчи ки сухъукьур а. халма иессиер хъит1кьыр а. Гьамыъ руъусды джига ки мадиш.
Са кьа1сды хьыдылды ха1сил ришири зас. «Гьай нин, вас мийман йигарама, зы гьемисе вы1хьды му1къа1 лирхьур ад мийман йиъи, захда мадды руъусды джига адиш», — хьур гьалгыри зы минийхьван.
«Йикьа, йикьа, джан нинды, аъ хала йикьа», — гьухьур, хала йыхьыри зы. Улед-рагъад, чей-чийдан ки гихьир, люъур, рагъыр. Хьа1ли за хуткури гьанийда: «Гай нин, шыв хабар а?» Гьада гьание ихтилат гьыъыри: «Гьай нинды, яхда мукъу1хда ад са былах виъи, гьады ки йп1кьыр аждагьа сувкьур, саъ мукъу1с хьед хъыджвыр, лаъ былахада йыхьыд вышга ки улерей гьадире. Пачагьада ки викьис джившир, еки ихьды пачагьки а1гъа1ч1ур дыхьыбыр диъи мида. Гьамыъ гьац1ардиш, гьал викьирди, аждагьа ки викьир а, еки ихьды халма хъит1кьыр а. Ти гедене пачагьара ч1ел выд йиъий, гьалдаа аждагьа викьис леч1урди, гьанийис за изды пачагьлыгъад са ери ки выси, изды ад са рыш ки за гьанийис рывыси. Ми йиъи, за викье выъыд виъи хьур, ти йиъи, сыние йыма1лед убрабыр хана, са йивандидбыр хана, амма пачагь сынийы ки инамиш диш, аждагьад убрабыр диш хьур».
«Гьай нин, зы йыхьыхьвна, инамиш йикисиме за пачагь?»
«Гьай джан дух, вы йиъиме аждагьа викьид?»
«Йиъи»,- гьухьури за, геп1ир ялухъ, ари ад аждагьаед убрабыр гьагва гьыъыри минийис.
«Гьыын, вы рых, вы рых, джан нинды, ваа гьад инамиш йикиси, джавац1анахъун, ра1хъ ки гьувгва ваъаси за вас».
Гьада йыхьыри зы пачагь сукьур ад пачалыгъма, гакъыд кьуухьды давраза гъани йиъи, давраза етир йит1кьыр ара гъаъ пачагьад давразамы гъад везирер.
«Шиви, выши?»
«Гьемисед къайгъу, дерди ана йиркьыр ад йиъи, зас вы1хьды пачагъ гьагус йигара».
Гьада аъ сиргара зы мибише, аъ йыхьыд, магъа1дбыр ги, йыхьыр зы ми магъа1дма лаъ, эли сабыйды хала пачагь сукьур анийиъи, рак етир, зы минийхда аъ руъура: «Пачагь, сагъ йишид пачагь, ихтияр ама?», — гьухуйне. «А», — хьур. Аъ йыхьыд, пачагьара зада хулкара: «Гьай джан угъул, гьалды йиъи, гьили ад йиъи?»
За минийис ихтилат гьыъыри: «Гьемисе захда хизан ад виъи, хала захда ква1р шу адбыр диъи, гьабишис эккед хаджалат на къайгъу анивиъи изды. Гьабишис зы йикьир ад, марад гьац1ара адиш, зы хъыхьыр йигад йиъи». Зада хад аждагьад убрабыр ки гьагва гьыъыр минийис.
«Гьыын, гьемибыр гьекъийкъат йиъи аждагьад убрабыр», — хьур, гийкьыри пачагь. «За, — гьухьури миние, — джама1хтид улихьде ч1ел выд йиъий: аждагьа викье ваъас леч1унийис выси хьур пачагьлыгъад ери ки, захда ад са рыш ки, гьамыъ за гьад ч1ел кьуле выгыр йигара. Рывыси за вас изды рыш ки, ери пачагьлыгъад ки».
«Ваъ, ваъ, — гьухьур за пачагьада, — я зас дават выгардиш, я зас девле выгардиш, зы изды хала хъу1гъу1си».
«Задаа вы сихъигас йикисдиш, за ч1ел выр а, изды ч1ел къанын виъи, йигара йишийне, хьа1ли изды рышед вы иеси йишийне, хъырых выды хала, выды къари ки хахъына, джан бала», — хьур, сихъигырдиш миние зы.
Пачагь йиъи мы, зада ки маа ч1ел хъаваъас йиширдиш. Ришири минийды рыш ки зас къарине, дуламиш диъи пачагьлыгъа е ки, пачагьас ки вуруъуд хыл-худ вырыхы1ре ани диъий. Литхьури миди изды гене ква1д сен, ми пачагьад  рышес дширдиш веледбыр ки.

Продолжение следует.

Таирова Сураед мизыла ми махв кивхьир

З. Ирафиловара на А. Махмудовара, студентка ДГУ