Ай-адиший хьва са быстанад пачагьлыгъа са емишмыд вилаетди , ху1ляхды силъэд га1риек киджыбхъыр ай хьва к1аъды хардухъунды хияр. Хьурагине секкинийис фаам вишир адиший дуьнйады липхъун ц1инды емишмыд гьу1мир. Амма джус йик1иы гъай, шууна видж виширди балаагема сывхыдыла хъуъ са серинды йоква1с аа-уу хад га1римы на кьурукьмы чизан ки гъана, ва шууна джуды данырик кийкьырди шивди мыкьды на ч1идк1ыд. Улабыр ачых гьыъыр – ва кьулухла гьувгур а1кьурды лы1ха1не-к1ышды хьуьлихьды хьа1льбыр ад кьурукь. Ми гедене виригъ лаъ лювгъу1ре кувч1ур, кьурукь виргъихда ругъур ва — хияр видж ачыхды йоква1хьде гибхьур, гьасад нур гъад, гьание гьа ха1летди улабыр ч1ыдгъа1 гьыъыр. Гьа арыды гьанийис мисед ч1илмыд ун йишири:
— Кийрхьуриме? Сабах хайир?
Гьаса гьанийде гьухьуд нин-га1ри риъий. Гьа ч1илмыхьван салам сувулгъарай гьание сиене гьадид шуба1шиы, сиене га1рия юкьсура лилкьад. Нин-га1риере джуду кьурукь-хылабырмыхьван чалыш риъий дагул гьаъас гьабыр бик1ерды виргъила. Аа-уу гидыхъунды шуба1 гьадгуйне ва дерде ад нин-га1ри гьаргуйне, хияр балана шад вишири. «Ура!…» гьа са видж диш – бегеде хай балад га1рибыр а1кьурды т1илибыр кид, гьамыд кьанахьде дагул йишир ай виджкалды шилды к1аъдыбыр. Гьабыр сиене джухда сукур, хулкара ква1ч1ур: «Выды дур выши?» Амма джу, гьухьус джишир хияр хьур, дживаб хъывылц1ара: Гулец.
Сиенебишис бегемиш йишир, шууна гьадире джуду дур рухьурди, ва шума иди дур хукулкарай, яхъбыр гьаъас хьур. Хияр-Гулец – гьа-гьа-гьа! Ва хьеликана, гьа кьуфа вишийне, гьа лакьаб гьады гъадгыр, ва гьадикла йишир гьехъийхъатды дур. Са ц1ам ки гьады бизар диший, наоборот, Гулец балана бегемиш йиъий, кьа1рды хиярахъаъ.
Кьаъды Гулец, нин –га1риед хъывгынва1лире, к1ыбди кьухьва вуруъура кувч1ур, йыгъырмыхьван ва сагьа1тмыхьван ваъ, т1екьикьемыхьван. Джу гьадикла елли фикир ваъардиший, фаам гьаъардиший, шууна видж хуляха вуруъура ади. Эгер са гвалах дживширийдин, садаки гьадис убур высдиший.
Са йоквахда ка некьихьляа кийрхьуйне, Гулецис фаам руъура, джуды кьулу гъамаабдишды къы1бды рангад быч1. Гьа быч1 джус бала бегемишды йиъий, йисхьурди аа-уу сыныйихда ки гьасад быт1рад быч1 адиший: эгер маддыбишды быч1 кь1рукьмар га1ддибыр, джагвардыбыр, гъы1дилдыбыр, бышдибыр йиъиди, джуды кьурукьмар йиъий ч1идк1ыд, хьулюфды ва к1ышене-къы1бдибыр. Гьамыъ кьулуды гъадишне абгыйне, Гулецес дерд вишири: Гьал иди дагул гьыъыд?.. я1хъ сагъус хьур сет1ид имихь?.. Пехил диъиймихь, джуьхьды гьаса быт1рабыр дишдыла?..». Нин-га1риес фаам вишир гьадид инджиквалды.
— Шиви йишид, гьай дух? Йис вы гушур а? – хулкара гьание ва къабах кьулу хыл ки гъыйха1ре.
К1аъды хияр, джац1ара, шыв джываб хъывысды, фикирдик кипхьури . Гьадис йыгара ай гьац1ыр, гьили гьадхы1рди быч1. Ва шыв гьухьус нинде, эгер джус джац1ара йишийне, шивди йишид. Ва гьание, сада ки мыхьджебыр джыъыд, йаваъшене гьухьур:
— Гьилиъди сугур изды быч1.
Я1хъ кийир Гулуцед гьа ч1елмыра нин-га1риес, гьадире маабыйди ки ры1хъ йишир хынхыс; магьа1т1ал йишир гакьара аргыр ниныхда.
— Ва гьа маа лахъаъасдиш, изды къизил. Вы уже кьуфа йишир а, гьасад быч1быр лахъаъад вахт гьаабхы1ри. Вы гьамыъ кьухьды, эккед йиъи.
— Гьа гьили а …
— Гьа… шийт1анас гьац1ыйхь, гьили ади гьа. Минкир виъи, гилиъди вышед хьыблире гьаатхы1д йикис.
Гьа йыгъала хъуъ гьегъийгъат Гулец маддына гакьара йишир аа-уу руъуд гвалахмыхда. Маддына гьамыс кьимет вылц1ара ква1ч1ур. Мидийкьама шешин гьаджагвад аа-уу, гьамыъ фагьам гьаъара ква1ч1ур, шыв гьаъара ади къумшиймаше, быстана абише, дерде а1гъуре маддибишды гвалахмыд, гьабишды дердимыд, къавгъумыд. Амма вахтиндире джуду гвалах ваъара ай: йыгъа ва выше кьухьва руъура ай Гулец, эккедире экке руъура.
Хьеликана Гулец шийид йишир са бейхабарды гвалахад, ва гьадире гьа фикирдик кийир. Шиви гьа йишид? Йоква1д виргъид нурара кьурукьмашиы гъад чизанад ук1быр рагъади, Гулец лувкур ад джаргыдиде к1аъды быт1рад рыш йыркьыри, йиц1ыд сен йишид, гыбыл ка джагварды джыкды хулукмаркид ухун гъана. Гьанийхьван йиъий к1аъды шу ки.
— Нине зада гьухьур ай, хиярбыр кьухьдыбыр кут1кьа хьур, к1аъдыбыр сатыр, — ун йишир Гулецес рышед сесед.
— Зы к1аъдымык кийкьара адиш, гьухьур хьуьлуьхьды сесехьван шура.
— Хиярмыд га1римы ки мык1 сыджывхы1с чалыш йиш, — хайиш гьаъара ай к1аъды шудаа рышере. – А1хтиет йиш. Га1римы, мык1 сивтид, ва хиярбыр ки дакьы1лдыбыр руъура, рухьура.
«О, шудаъ быт1рад хушды сес виъидай!», — фикир выъыр Гулеце.
— За мык1 сивтере адиш, — джываб хъывыр хынхыра.
Ва гьабыр, а1хтиетне джаргыма гъилабыр лирхьере, к1аъды хылабырмыхьван хъуъ-хьуъ гьаъара кьурукьмар ва кулкьара кьухьды хиярбыр, ква1ч1ур к1аъды бедри ац1а гьаъара.
Гулец быт1рана макъиет йиъий гьабишиы. Садахьур ка хабар вишир джик к1аъды т1илабыр кийкьынид. Джандаахьуъ са фурмадид кьалкьын гьатхы1ри; са т1екьийкьеды джуда выдж хийрхьуд ка йишир ва джац1ыр, шыв гьаъасди. Выдж джуу хъиркьыйне, лаъ гакьыр ва гьагур уула са джухда гакьара ад я1хъ гид лы1хды рышед улабыр. Ми вахтинды Гулец мабыйди ки па1рт вишири.
— Ми хияр гьала ки к1аъ виъи, хъивыкьыр адиш, к1ыб и гьа кубкьас… — Рухьура гьаса, рышере йаваъшене гъигъе выъыр Гулец шилды кьуркьуд т1илиехьван.
Хынимер хъа1тхы1ри, амма Гулуце балагема фикир ваъара ай гьабишикляа, баласды рышекляа, йик1иы хъыгара джик кийкьыд к1аъды т1илабыр.
Гьа йыгъа мадана гьание сиъиндикла ихтилат гьыъыр джуду нин-га1риес. Амма шууна джус рыш бегемиш риширди, шудаъ выдж хъывгарана керкьырди, шууна джуду йик1 лийтере айди гьа гедене, ихтилат гьыъырдиш. Гьухьурдиш, шууна маа джус йыгара ади гьа рыш генеки хъиркьыр, ва, минкир виъи, джихьван выдж лювшусне.
— Хиярбыр гьабишде йидисдыбыр йиъи? – хулкара Гулеце.
— Е хъыдгара, — гьухьур нине, — е – мефягьа1тлы емишбыр йиъи. Е гъадишды са сухьра адиш, секки салат е кидишне руъурдиш , я гъы1лне, я кьы1нне. Е, — я1хъ гьыъыр га1риере, — сахьусды емиш виъи у1лед уст1ула!
Га1риед ихтилатала хъуъ, Гулец гивкьыр, рыш гьилакиъди джухда хъирыкьасды. Амма мыс? Ва гьание маа хулкара:
— Гьабыр маа мыс хъидыкьаси? Йис и сиенебыр ягъмиш джаъад садана?
— Йисхьурди ха1рдихда джуды вахт а. Хъикьыдбыр к1ыбди руъура салатма, джубраа хъикьыдбыр – гьабыр килхьере: кьынне хьуъ уст1ула йыкьасна…
— Зы мыс ка хъивыкьас? – Гулецес гьамыъ гьац1ара ай, эхир рышере видж джухьван лювшусды.
— Са ха1фтидыла вакла викис йыхды хияр. Илсанар яла разине адгаси. Ихьды чалышвалдыбыр пыч йикисдиш. Ха1рнийды метлеб виъи джуды чалышва1ликла гьалысга хайир йишин. Гийкьарама, хыных?
Гулеце кьул ливир, ий хьур.
Джус дац1ад шу на риши ха1р йыгъа, сасад йыгъырма – йоква1с ки, наха1н ки, дуруъура джаргыма , ва, кулкьара хиярбыр, хъу1дирей.
Са йыгъакла йыгъа Гулец къумшийшды ихтилатад шийид вуруъура.
— Ми шудаъ быт1рана кьухьва вуруъура адай!
— Гьадикла гьекъийкъат быт1рад хияр викиси.
— Ха1юхь, са быт1рад йыгъа гьа ибхьуси ягъмиш гьаъадбишды ещик1е…
— Мадды сиенемыхьван сыт1а…
— Йиъи, ихьды джаргыди мисед быт1рад ма адиш. Ва хьурагине ки вишиддиш…
Мисед ихтилатбыр джаргыди к1ыб-к1ыб руъурай, Гулец гьамыра фикирли ваъарай, амма нин-га1риес сиъин дуьнйады гьац1адыла, хуткасды йишир гьанийда:
— Гьалыкла и гьабыр далгад?
Ва тиние шадана джываб хъывылц1ара:
— Гьасад быт1рад ч1елбыр, вала гъайир, гьалыс йиъи лейихды. Гьа вакля и, изды джан. Выды быт1рава1ликла къумшийшис джинджвалды адиш.
— Бес зы сиенебыркалды дишме?
— Вы сиенебишикляа кийбхьур вац1ара: ва быехьван ки, ва сагъва1лихьван ки, ва уфтанва1лихьван ки. Выкалды хияр га1рия къуру викисдиш…
Амаа к1аъды Гулец, виъине ки, быт1рад виъий, уфтанды, улаба увгъу1д. Джагварана-шилды ха1льбыр гьадид бегмык кид, секкимык кикардиший. Гьамыхда ки кине джуды уфтанвалды ай. Джурад быт1равалды. Са джус Гулецис хабар диший гьадикла. Ва шууна йиширди ки, амма джус бегемиш диший видж вирзин.

Ш. Шахмарданов,
член Союза писателей РД.
Перевод на рутульский язык
Б. Магомедова