(Начало в 24 номере)
ДЖАН МЫХАIД
Райун Мыха1д, йехда му1къбыр бала а,
Ц1инды ра1хъбыр, ц1инды гъа1быр, джан Мыха1д.
Гьа1р са му1къа1 ч1илды устад бала а,
Ц1ийлахъанад йиз гьад банбыр, джан Мыха1д!Му1къмыхда ани и гьа1дат- а1далат,
Халбыр-лахбыр, багь-бахчебыр и быт1рад.
Гу1рмет-хатир, ислам дин и йик1ыы гьад,
Гьар са-са ра1хъ вахда ани виъи, Мыха1д!
Быч1 гьаъара, му1къбыр руъура безетмиш,
Багъди ара гьани виъи выгад йемиш.
Мыкьды былах, серинды хьед, гьалыс джикис бегемиш,
Китабыр кихьиси ваклаа, джан Мыха1д!
Кьухьды му1къбыр — Сыназырад, Мы1хрек, Мишлеш, Ц1ахы1р виьи.
Ихьды ц1инды китабыр ва1с йиший пешгеш,
Йирекды курд гьа1шыкьашды виъи месген.
Гьа1шыкь-шаир вахда ани диъи, джан Мыха1д!
Гьа1р му1къы1хда ани джуды мизанбыр,
Ч1ир-ч1ик ани иъ, дуьзенгагьбыр-майданбыр.
Ц1инды хал-лах, бальницабыр, мехьтебыр,
Гьа1р са кардид устарар а, джан Мыха1д!
ВАТАНДИД ТIАБИАIТ
Серинды хьед, хушды гьаваа,
Гьа1р са дердед виъи даваа.
Ц1ыдды йыгъа быч1 гъад сываа,
Илсанашды джан виъи ватан!
Майданбыр а быч1 бала гъад,
Йыгъа-выше ес йик1ыы гъад.
Гъы1нне, кьы1нне курорта ад,
Дердед дарман виъи, ватан!
Хьанне быч1 быч1ихьван гьалгар,
Лейсан сахар бегьем гьугъал.
Сывас гыбыл йыхы1р гьугъал,
Т1ыл-т1абиа1т хушды, ватан!
Хьанне — гьугьал, кьы1нне — йизбыр,
Сывбыр, банбыр — майдан дуьзды.
Илсанашды йик1ис хушды,
Т1абиа1тбыр хад виъи, ватан!
Серинды хьед, мыкьды былах,
Суьсмешды, ришбишды йыгъ-на1х.
Марзут1ад быч1, ичирмыд багъ,
Т1абиа1т вердишды, ватан!
ГЬАIДЖИ-ЮСУФ МЕДЖИДОВ (ЮСИФ)
Йирекды му1къ мыха1бишис вац1ара Куьр Раджабды ватанна. Амма, XVIII эсирдис ешемиш йишид Раджабыхда, яни гьанийды тухумахда, 1935 сыда Гьаджи-Юсуф рухьуд неве йишир ад баласдибишис хабар адиш.
Йирекды му1кьа1 баласды выг1ылды тайфа куьчерийер диъи. Ми к1аъды му1къа1 сийенебишис гвалах ывыргардиший, гьадыла кьы1нне гьабыр дуруъурай Гала, ха1бахъа1нвалды ваъас, халбыр сихьис ва мадды гвалахбыр гьаъас. Гъы1нне къидкьыр хала кьы1дисды тедерег ваъарай. Са арыдыла ка ми Галады мийманашикла сахьусды мийманар дуруъурай. Гьаса Гьаджи-Юсуфды дид ки къазамишес Гала, Ла1гьидж му1къа1 руъурай. Миди му1кьа1 1935 сыда Гьаджи-Юсуф джуды Ханым-нинис йишид йиъи. Хынхыд 4 сен йишийне, минийды дид кечмиш руъура. Балад четинвалдыбыр, га1ш, мыкь гьувгури хынхыс.
Йыхана да1гьви ад 1942 сыда Гьаджи-Юсуф Йирекды мехьтебед сахьусды класса руъура. Ми мехьтебед 8 класс лаабт1а ваъара. Кьыле ми геде ваъарай туьрка1ала, азербайджанала на урус ч1илыыла. Баласды дарсбыр руъурай туьрка1ала на азербайджанала, гьадыыла хынхыс ми ч1ел лап йыхана вац1арай.
1943 сыда, 2 класса ана, минийды нин выг1лис хъырхьыр, хыных алгара джуды кьухьды нинихьван. Амма минийды джухуд диде хыных джухьван хъыгара, джуклаа Гьаджи-Юсуфыс руъура лап лайихли, гьухуднийыхъаъ ки артухды дид. Гьашыкьад йик1ы гьамыъ ки гъамада гьанийе гьыъыд йыхвалдыбыр.
Гьаджи-Юсуфды сахьусды магьа1лим йиъий Идрис Кьасумов, бала йыхана гьа1раб ч1ел не восточная литература гьац1ад. Гьанийис йик1илана гьац1ад шиъирмыд са мисибат виъий. Гьаммык Куьр Раджабды шиъирбыр ки кини йиъий.
Ми шиъирмыд ун йишийне, к1аъды Гьаджи-Юсуф г1ал ачыхана алгарай. Джус хабар ки адиш не, хыных к1аъла хъуъ джуды ата-быбыйшды ибира риъир а. Лап к1аъна марана, минийе Раджабды шиъирбыр йик1илана xalp гьаъара. Джу ки, гьалдана джурухьура, шиъирбыр кирхьере кагъу1ре. Сахьусды шиъирбыр «Юрдумуз», хьели «Къиметлерин ба1гьс» 7 класса ана хынимешис кьыле гьаъара. Ми кьва1дси шиъир к1аъды гьа1шыкьара кирхьере туьрк ч1илыла.
Сада Йирек дуруъура Мыха1ды гьашыкьар: Нура1ма1д, Джамесеб ва мад. Мибише клуба кьыле гьаъара джуьхьды шиъирбыр. Миди сахьусды хылис хынхыс мыха1д ч1илыылад шиъирмыд ун йишир а. Гьадыла хъуъ Гьаджи-Юсуфыс ки вуруъура а1шкь джуды ч1илыла кихьис.
Гьа1джи-Юсуфды хыных вахтбыр кечмиш йишир а кьу1нды нац1урдид арыди: Къара-Самурдид не Самурдид. Гьа1шыкь балад джигима гыйгъы1ри, балад карбыр гьанийе гьагури, дуьнйадид гьакь-гьа1саб йыхана гьац1ыри. Гьанийды гьу1мирдид са магьа1лимер классик-гьа1шыкьар ваъ, сийене гьумир, халкь, илсанашды йашайиш йишири. Гьашыкьахда к1аъла хъуъ гьац1ал артух йишири, мадды миллитдид культура ки гьанийе джуды шиъирмаа гьагва гьаъара. Гьаммыра джуды гьац1албыр йыгъ- йыгъала артух гьаъара.
Эгер гьа1шыкь-шаирехда университетбыр лат1усды гудж джившинакун ки, йигад гьа1лимешихьван, магьа1лимешихьван сукьур суьгьбет гьаъас руъура, гьис хьуйне гьанийды литературадид, культурадид гьац1ал бала йиъи.
Гьанийе сийене Востокад эвелды шаиреше не гьа1шыкьаше ка, джу джус xalp гьыъыри Востокад поэзия. Мыха1бишды шаирекшикла са Гьаджи-Юсуф на Хинады Саките, Раджабыла хъуъ, кирхьере сийене классический жанрмыхьван: мухаммес, мухаддас, къезел, дейишме ва мад.
Гьаджи-Юсуфыхда а балад филисофийед лирика, гьу1мирдикла на джуды йик1 гъад ватандиклады шиъирбыр. Амма гьанийе кирхьере илсындид лап йик1 залил руъуд муьгьу1ббетдид шиъирбыр ки. Ми шиъирма ес гьабгура гьа1шыкьад джуды фикирбыр, хийалбыр. Ес гьагвара, шудаъ Гьаджи-Юсуфа хьыдылды тайфыдис гьу1рмет ваъарди.
Сахьусды, гьа1шыкьара рухьуд ка, гьу1рмет ваъ нинис: нин риъи вы дуьнйады яратмиш гьыъыд. Кьва1дхьусды, выды хынимешды нин. «Нинабар дешеди» рухьуд шиъир улаба навгъ адишне кьыле гьаъас джугъу1д. Гьа1шыкьара рухьура; мирибыр, нац1урбыр лузаси; виргъик лы1хды ранг кидхьуси; улабад нагъвалыкла нац1урбыр йикиси; духла, гьубхьур, хьум лидхьуси; чирагъбыр садкьа1си; халбыр виран йикиси; йыхы1нмы кьел сываси, кьавахад кьул аа ибхьуси шуркуд къанатбыр сигъеси; лал йикиси тар на саз; ширинды лай-лайбыр лал йикиси; илсындид йик1ире йик1 улеси. Дуьнйа сийене вакьалкьаси, накьудире зыр-зыр ваъаси, нинабар дешихьвна, рухьура гьа1шыкьара. Дуьнйа сийене тарг викиси, нинабар джитшихьвна — мисед вывод гьаъара Гьаджи-Юсуфа. Ми ч1илмыла артухана гьалда йикиси нинис, хьыдинийс кьимет выс?!
Лазимды кьимет вылц1ара гьа1шыкьара муьгьу1ббетдис ки. Муьгьу1ббет — Йинчире илсындис выр ад, бахш выъыр ад лап гуьрчекды кар йиъи, рухьура гьа1шыкьара. Гьадыыла йиъи Гьаджи-Юсуфды муьгьу1ббетдид шиъирбыр сахьусды поэтическибыр йиъид, гьадыыла и гьа1шыкь муьгьу1ббетдикла гьалгади, йик1ы Фархад, Меджнун, Гъариб, Керым дыгыргад. Гьанийс йигара гъийгъа ки илсанаше йик1ид муьгьу1ббет темизене увуху1р, гьадид кьадри вац1ыр.
Гьаджи-Юсуфды муьгьу1ббет ха1лыла темиз виъи, дарйагьала дерин. Гьаджи-Юсуфа гъийгъа ки шадва1лихьван джуды шиъирбыр кирхьире.
Гьа1шыкь Юсуфа мыха1бишды литература йыгыр а лап классический кьадармы.
Гьаджи-Юсуфа на Саките мыха1д литературади выъыр а гьасад гвалах, Дантере — италийедид, Навоире — узбекешда, Физулире — азербайджанашды литературади ка. Эгер гьашыкь Раджаба джуды шиъирмыра мыха1бишды литературадид уды сур хакьыр анакун, Гьаджи-Юсуф, мыха1бишды гьа магъа1дед кьва1дхьусды кьа1т1ылы леч1ур а. Гьанийды шиъирмы эккед кьимет ливхьис йикиси, гьис хьуйне гьанийе сийене классический восточная литературадид жанрбыр мыха1д ч1илылад шиъирма ки ишлемиш гьаъара. Ми гвалах гьелелик, е гьухьуд ка, лувгъу1ре тек са Гьаджи-Юусуфда на гьа1шыкь Сакитда.
Гьамыъ, мыха1бишыхда джуды кихьинбыр, алфавит йиширад гедеэне, ес вац1ыр йыгара гьадид кьимет. Джуды халкь, джуды гьа1дат, ч1ел, эдемивалды джавац1ад эдемийехда эдеми гьухьус джугъу1д. Е балад ихьды культура: шаирер не гьабишды шиъирбыр, художникер не гьабишды гвалахбыр, руч1ед къабыр гьаъад устарар, биц1авбыр на халичебыр, уфтанды къеденбыр гьаъабыр, гьабишды дурубыр на гвалахбыр суга гьыъыр а. Гьеми гедеэне Гьаджи-Юсуфа балад гудж сивхьир ихьды хынимешис, джигьилешис бала угутдид шиъирбыр, шурад му1къу1клаа, ч1ирикла-ч1ыкыклаа, ниниклаа, ватандикла шиъирбыр кирхьере.
Шаирес бала йыхана джуды фольклор гьац1ара, джуды шиъирмык ишлемиш гьаъара. Ес Гьаджи-Юсуфды шиъирма гьагвара ки, шаирес йигара гьа1р са эдемийере дуствалды, мийманвалды, йа1гь, ламыс уху1р йигад, джуды ватан, ч1ир, ч1ык багьана хакьыр, гьабыр уху1р йигад. Мадды миллетмыс ки, шурадбишис ка, гьу1рмет выъыр, джуравалды джывыъыр йигад. Гьа1шыкьас йигитвалды ээкед кар на гьабгура, гич1 ваъад эдеми алчахана гьагва гьаъара. Тембелешды, дамах ваъара, гвалах джаваъадбишды гьа1шыкьара яхъ гьаъара.
.
ЛАЛАЪАН
Гьала йизды джанде аный,
Йугьуд арзуман, Лалаъан.
Мыкьыд хьед къизилес гиный,
Ай набат, нарзан, Лалаъан!
Йизди йик1ис серин гьади,
Былахмый гьейрани йугъди.
Гьар наха1н — быга, бат1раади,
Рышбишид сейран, Лалаъан!
Вац1арув Юсифис гьелбет,
Хьывад-хьидыд леззет.
Ц1ийлахъан сывады совкьат,
Дардады дарман, Лалаъан!
СЫВБЫР
Гагь шиле рукьу1рый, гагь ки джагвара,
Хьанне лейсан, гьы1нне йиз гьугъад сывбыр.
Хы1бы1д суьруьбыр гъы1лдид адараа,
Тикды сылдырым къайимаа гвад сивкьуд сывбыр!
Са-са ранг гьырц1арый, са-са бич1ире,
Бич1имыкаа леззет лавшурув к1ира.
Серинди ейлагъай, быч1ид вазыра,
Къы1чала ниныхда гел валгад сывбыр!
Эй Юсиф, дженнет ви гьа1р са-са дара,
Бич1имикаа ит лайшурый гъубгъура.
Эн четинди йыгъа, лап дарди йыгъа,
Йизди элдис арха, шу гьышид сывбыр!
БАЯТИ
Зы даръйагь ви, гъу — мыри,
Гъу вадди зас къайгьу выри.
Гьарай, мискьин Йисифыд,
Гьаммыра йик1 лиъири!
Зы Фергьади, гъу — Ширин,
Джан-ширин, джигар ширин!
Кьадар, уьлуьм Йынчиды,
Зулумаа джура дишин!
ЙИКI
Первердигар, лап гьаа гьидфуй,
Са ниныхда джудфасыд йик1.
Са дагьрай на духлай гьукуй,
Са ниныхда джудфасыд йик1!
Инамиш диш джу, валлагьи,
Ниныд сыр зас сэдждагагьи.
Кьисмат магъу1й зас, Иллагьи,
Са ниныхда джудфасыд йик1!
Убур хъац1, джва1с га ун гьыший,
Къаммазас дуьнйаа дар выший.
Мыккырди халыра гьыший,
Са ниныхда джудфасыд йик1!
Думан ларк1ыкий дарыда,
Фитнакар гьирфуй арыдаа.
Рэббим, джуруйший джендида,
Са ниныхда джудфасыд йик1!
Духарыс, рышес арха йиъи дид,
Текыд джан и захда йиъид.
Бес Юсифис гьидисыдид,
Са ниныхда джудфасыд йик1!
БАЗГАН
Гъы1нне хьибды вазыра,
Вы хы1бы1д шуьгьлет, Базган.
Серинды былахмыра,
Вылц1ара леззет, Базган!
Былахмы гьейран и зы,
Умудбыр вак ки изды.
Элдид девлет виъи вы,
Вар-Базган, девлет-Базган!
Быч1имыклаа либас лаъ,
Дусташды гуьгьул шад гьаъ.
Быч1 гьу1мир кьа1се мываъ,
Мылвыц1 хаджалат, Базган!
Уфтан виъи Гугазды,
Гъы1рчешды суьруь ады.
Гьай изды дженнет калды,
Джан Базган, дженнет Базган!
Хумухд йиъи гьаъ гене,
Маф гьугьара йиз хана.
Юсиф хъу1гьу1ре дагьа,
Абга саламат Базган!
Фатима ИБРАГИМОВА
