Шиъирбыр, наIгьнибыр, теснифбыр, газелбыр, рубаибыр, бейтибыр
(Начало в предыдущем номере)
Малике икрам выъыйхь лаггу му1къмыс,
Бала ху1рмитдид К1атры1хъды ригимыс,
Малик джыхьырийден ч1ел ай Вагьабыс
Маншааллагь ва1с ай, Гьаракъу1ледбыр!
Ч1ел са выъыр кьуле йыгыд сечкибыр
“Горный магьал”Вагьабыхда сувкури,
Са Мишлеше гьарай-гьашир ипхьури,
Бала ки Урудж эли-аа сийтири,
Джу! Кьабыл гьыъыйхь пай гьыъыд
Кьуранбыр,
Халкьдис хайирехьван йыкьыйхь сечкибыр.
Йыгьа са-са вертолет ай К1усура,
Гьагьзыр гьа1мал-уюн гьыъыр гьусура,
Ама госсоветес гьабыр хъац1ыр а:
А1гъа1ч1ур диш гиме гийтид гъилабыр,
Аварашды кьыле джыъыр выд сесбыр.
Ц1ийлахъанада хад виъий му1къ Быджед,
Быджед мабдиш, сыкьы1р накьуды бырджед,
Т1ехьбыр хаагъур, таматада ха сирчед,
Мыха1а мигьман гьеч суга маъ быджебыр!
Бала уле-убра маъ ва1 сечкибыр!
Гьеч гьац1ыс диш Мыха1 шыв хабар ади,
Эккед маджлис, эккед дават а гьади,
Халкьдире джуды ч1ел гьухьур а гьади:
Сагьа1л мадай гъилы литхьус мыха1быр,
Гене савырмиш хъишири сечкибыр.
Ибрим шус гьеч хъу1гъу1с йыгара адиш,
Вагьабыс хъа1хъач1ус йыгара адиш,
Эхир-секкинийис вац1ара адиш:
Кьва1рси диъи, дур ад, йигит мыха1быр,
Демократашис гьулхъури сечкибыр.
Са сынийиклаа кьат1 маду1гъ мыха1быр,
Маса мылвыц1 гьерекьиек ва1 абыр.
Йик1ик маъ ва1 Шафид гаф-зарахьватбыр:
Г1а1ли диш, Ва1ли йиъи кееръир ад, Э
деми кал сукьуйхь халкьдид рыкъа1 гьад.
Инш а а л л агь!!!
Рыкьасий…
( Джарац1ад хьыдынийды кагъат)
Гьай хъыгад, зас гьац1арайден,
Йыгъ сатыр, выше рыкьасий,
Вайклаа зас хабар виъийден,
Лурзур сур выше рыкьасий.
Йыгъ сатыр, выше рыкьасий.
Хъуъ хъибкьыр а джигьил гьу1мир,
Хъуьдуьргъуьри ригя шумур,
Гьагурийден вазырды нур,
Ц1инды вазырыйк рыкьасий.
Дуьнья йик1иыла упхасий.
Хырыдады ул заа гъана,
Гьадухъундыбыр йик1е ана,
Йиркьырийден кьва1д быч1 хана.
Дулуед югълайк рыкъасий,
Кьы1дид т1урфанайк рыкьасий.
Умуд гъадиш, ул гивхьир а,
Гъа1 гъадишне ч1ул ливхьир а,
Дердаа у духул ливхьир а,
Сес выъырийден, рыкьасий,
Ракбыр ачыхна сатасий.
Бурма ч1арад нур йик1иы гъа,
Дуьньяды ад дур йик1иы гъа,
Зас выды чугур йик1иы гъа,
Валлагь, а1гъа1рч1ур рыкъасий,
Дуънья сывхыйне рыкьасий.
Шыв гьыъыйхь, вас зы гьаргур диш
Кьисмат захда гьеч сукур диш,
Изды рыкъа1 вы лукур диш,
Гьаса ки вахда рыкьасий,
Кьва1д хыл за хыле хакьасий.
Ламысдис субый риъийден,
Ледкьыд дух-рыш адишийден,
Элдид ул заа гъадишийден,
Гьад къария у рыкьасий,
За вы Йинишне хакьасий.
Джигьилне улабыр ваа гъай,
Вас гьаргуй хьур зы раваа гъай,
Вы хьур — севгидид1 сываа гъай,
Сес выъырийден рыкьасий,
Йа1ква1д х1адий е хывкьасий.
1. Севги (туьрк.)-дыгын-(любовь)
Баракалла,
Сиеде гъа1 ливхьидбыр
Поэма
Мыxа1д курдид виъий сак1ан,
Т1иде йыгъыл, Т1иде йыгъыл,
Ад ий миди йыгь, йыгълахъан,
Кьуцув, ма1хсил, гьапхыд кьир, гъыл.
Къарувулар кал луьздуьр ай,
Ха1ле гьаатхы1д эривикбыр.
Йыгълахъан гъы1де лубзурай,
Харкьара дагулды укьбыр.
Рышба1 диъи: йа1хъ, зарахьват!
«Генджебыр хьураа саъ ийир»,1
Ешилмыд виъи ха1ракат,
«Арабыр гъу1нахда хъийир».2
Усуд гъа1, са чара калды,
Нац1уру гьай Сиеде.
Халкьдид гьа1дат -дуьзды, халды,
Уху1р гъы1лдид угьруеда.
Ми са махв виъи эвэлды,
Гьаман халкьдид кьулы йибкьыд,
Мабдиш «Т1иде йыгьыл» элдид,
Гъы1лдид ма1хсиледа гьубкьуд.
Каапхы1ри девирдик эсир,3
Сиеде сивири шегьер,
Гъы1даа хуткаъ шегьердид сир,
Ама гъа1 гъадиший бегьем.
Ва1клады йиъи ихдилат,
Ай Сиеде гъа1 ливхьидбыр!
Шад выъыри халкь- махлуукьат,
Ай элдис мырад ливхьидбыр.
Хывкьыр диш кьулаа у1лдире,
Гъа1 ливирхьидбишды к1ап1ал,
«Баджагьат шад даъад гъы1ре»,
– Гьалгыр а гиме са кьва1д г1ал.
Махачкъалыди фирма «Казбек»,
«ООО» хьур дур гъад виъи,
Казбекды дид Усмаил бег,
Быга гъы1д джывабкар йиъи.
Гъа1быр лирхьид устарад дух,
Усмаил выдж ки гьад устар,
Гъы1д сывабадаа йиъи тух,
Ешемиш йишихь гьад, дустар!
Фирма вишири «ООО»,
Инженер ки «Ч1а1кь» Гьа1бдула,
Гвалах сип1ири о гьо-гьо!-
Валлагь! Абгаси ра1хъ Дылаа.
Хух-дамах хадишды Усман,
Эсил- гьахъды мыха1шура,
Рази йикиси рыкъы1д мигьман,
Прарабад хылид сура.
Бетонщикешды биргада:
Забит, Ба1ли, Гьа1ли, Ва1ли-
Лювч1ур гвалах хылабадаа-
Эвирбыр гаатхы1ри ха1ле!
Сварщик- Чечнидид «Т1ыгьа»-
Устад йиъи йигитед дух,
Мумкал, виц1ир увгьури гъа1,
Хъа1рхы1ри, джибыр гьыъыр тух.
Разид халкьдид садакьабыр,
Ва кьабыл гьаъ хъыгад Аллагь!
Ац1ыйхь ми халкьдид сак1анбыр,
Былва1лихьван -хъудишне агь.
Сагъул «яновды»4 регьберес5
Ми дарва1лик «хыл ачыхды»
Адишва1ликла эвирес,
Т1алаб выъыд танга кьитды.
Баракалла, мыха1шура,
Агъырды бардик гич1ирхьыд:
Сивид вазыра гид хьура,
Сывабыр къазамиш гьыъыд.
Гъийгъа Мых1а, ц1инды гьы1де,
Джамаха1тдид эккед туй а,
Накьра, сунна а- рыхы1ре-
Шадва1лид са сабантуй а.
Кешки6 яхда хъуд гвалахбыр,
Мисе къуле йидкьырийден,
Йик1иы гъад дердимыс гъа1быр,
Лихьир хыле агырийден!
1. 2. Гендже хъураа саъ ивир,
Араб гъу1ахда хъивир.
(Мыха1ды Агъабалад на1гъни)
3. Эсир (туърк.)-100 сен,урус.-век.
4. Яновды» (быджед лугъат)-ихьды.
5. Регъбер (туьрк.)-къухъды, уьлкуьдид къухъды.
6. Кешки (туърк.)-Аллагъара вырийден, йиширийден.
Шууна Мых1а багъ кэйирди…
Бахтире йы1кь сукуд джамаха1т ай са,
Дагьрад, духлад арыди вишир дишме:
Джва1р хьур джухда-мукъу1д абыр — багь ай са,
Ла1шур багь пай хъаъасды вишир дишме,
Ублешды пай ваъасды вишир дишме.
Гьакь рат1убыр кеет1ири бала зурбад,
Мукъу1д арыди экене дур-ун ад,
Хьидид, гьавыдид, накьудид джываб хад-
Дугъридан шаклы к1ап1ал вишир дишме,
Вазыра, худа ивир диванхана,1
Гьа1зыбдихьван гьакь рат1уд шине ана,
Гьа1рзымыд ки са къатиред бар хана-
Зас убур, вас джыбыр выд йишир дишме.
Ама мышет гьаъарай хукумыра,
Быга емиш выкъасды быч1имыра,
Хьура гине хыле выд лыджимыра,
Тарихди2 абгыд гвалах вишир дишме.
Ухьне кид мал гьудгуд ай инсафсызар,
Быч1е ад хукаа хыл выгыд «йигитер»,
Некьикде ки гьувгас диш — савда мисед,
Курдид абыр ва1 куькяа кеевир дишме.
Ипхьури халкъдид арыди къалма-къал,
Чирк сагъу1ре гьалгарай хьы1лешды г1ал,
Гуьрчекды багъдикла выъыр веш к1ук1ал,
Мукъу1д кьулуула лаъ туз лузур дишме.
Гьакь рат1убише зурбад гьакъ гьат1ури,
Гьа1рханыед мидаа ки угъу1вч1ури,
Хьуд ханийис, ры1хьы1д хьусды хъывыри,
«Суьхьде шурад, марад йикь» вишир дишме.
Ми «савдыдид» куьк ахтармиш выъыхьвна,
Дибаа кейид багъдид ха1юхь гьыъыхьвна,
Тахсиркарар е арамиш дыъыхьвна-
Балугъ кьулула хъуъ сивирчед дишме.
1. Диванхана (туърк.)-суд,миди-накъв пай ваъад комиссия.
2. Тарих (туърк.)-гъаапхы1д девирдид къана-кьул, история.
Гьеч гьад кьа1се руъуд име?
Маштагад бармак гъад лизды,
Беден мынаари кал дуьзды,
Гьалгад геде миз темизды,
Гьеч гьад кьа1се руъуд име?
Халды риге кьва1б машин гид,
Багъ, бахче, т1ымлад ларшин гид,
Йик1е ад ц1икде киршин гид,
Гьеч гьад кьа1се руъуд име?
Хьур дух, хьур рыш, хыдылар ад,
Хизындис «Дид джан» — хьур хъыгад,
Йирхьара зияратмы гъад,
Гьеч гьад кьа1се руъуд име?
Кьвакьбыр гийир сухьруды гьад,
Таматыед ер джуда хад,
Келбир сукьур юргъыя гъад,
Гьеч гьад кьа1се руъуд име?
Кьу1нерджиким кьва1д джус джац1ад,
Дерде ад диш хы1быд яц1ад,
Вешахда еш гич1итхьыр ад,
Гьеч гьад кьы1чи руъуд име?
Гьинчыла рази йишир ад,
Шума гьад рыкъа1 ешир ад,
Ми дуьнья, джус хьур вишир ад,
Эхираа шад джугъу1д име!
Профессор А. Алисултанов
Кьа1сды дид
Захда кьа1сды дид а мич1ри джагварды,
Дуьньядис гид, ламысдид сыв, кьа1сды дид,
Кьулы шала бармак-гьатхыд бан калды,
Наха1ндихьван махвбыр гьаъад кьа1сды дид.
Хы1бде йыхьыр, йидзан выъыр, сихьид джан,
Ярах хыле ла1шур увуху1д ватан,
Орден кит1ир,парадайк кид къегьриман,
Гьалыхда а, захда калды ка1сды дид.
Куб ваъара кьыле ваъад ес кьуран,
Дуьнья гьувгуд, дин йик1иы гъад мусурман,
Чугур кывхы1р, мук1ас гедед хыдылар,
Хъыгара зас му1къ шад ваъад кьа1сды дид.
Кьа1сды дидды ху1ла1ха1 вишихь гьу1мир,
Гиме сукьур гьагуйхь ес, веш сен йишир,
Гьааса ки джуды хыле чугур вешир,
Эхир йыха выъыд ихьды, кьа1сды дид.
Ислам изды…
(Хъыгад хыдыл, Ислам гьухуд йыгъа
кивхъид шейир.)
Кьы1дид йыгьа ес ваз-виригъ ливк1ур а,
Ми дуьньяды хошгурди, Ислам изды!
Шукур я Йиниш! Вы йахда сукур а,
Хошгурди ми дуьньяды, джан дух изды,
Век1егьды йиш накъуды, Ислам изды!
Вы дуьньяды йиркъыр а лап четинды-
Ху1рмитдик манут вылц1ара гьа1джизды.
Йы1х, йикь, тараш, да1гьви виъи халисды,
Гич1 мываъ, хъуъ лумаруз, джан дух изды,
Рази йиш вас кивхьиды, Ислам изды.
Быш йикис маъ, вы карды леркьара йиш,
Йик1яды дустад джыбра гакъара йиш,
Хвабыхда мысна сумабукь- папра йиш,
Ябыед иесси йиш, йигит изды,
Вишир ки «кьулыы гъигъды»-Ислам изды.
Вахт йибкъыйне руъуси вы мехьтебе,
Гьы1лимдид шумуб лювшуси мертебе,
Кееп1еси ва выгад пешидид тепе,1
Эдеми йиш, илсан йиш, джан дух изды
Бегеде маъ пехилды, Ислам изды.
Балад рышба1 ва у салат1 дикиси,
Баладбишды дерде- джыбра руъуси,
Шумды дуьнья гуьзелере2 ч1ел выси,
Эхир са кееръэси ва, умуд изды,
Сырхы1хь ваа са лейихды, Ислам изды.
Диде ваа дуьнья ваъара тапширмиш,
Шеед, шуркуд, тебиэтдид — тереф 3 йиш,
Писва1лида, фитнимыда гъара йиш,
Люъуд хьыв йик1иы хакьаъ, джан дух изды,
Илсан йишир са йыхды, Ислам изды.
1. Тепе- сывад т1уьнт1ий.
2. Дуьнья гуъзел (туърк.)-сиъинбишыхъаъ быт1рад.
3. Тебиэт (туьрк.)-ч1ир-ч1ык,(природа),
Шафи АМСАРИ
