Рутульский алфавит состоит из 53 букв, из которых 20 графем состоят из двух составляющих, имеющих вид сочетания букв и дополнительных элементов. В алфавит, разработанный д.ф.н., профессором Г. Х. Ибрагимовым и д.п.н., профессором К.Э Джамаловым и утвержденный Постановлением Совета Министров Дагестанской АССР № 128 от 10 августа 1990, предлагается дополнительно ввести буквы Аь аь, Дз дз и ХI хI.

Актуальность дополнения алфавита рутульского языка указанными буквами продиктована необходимостью более адекватного графического отображения на письме соответствующих звуков, функционирующих в фонетической структуре слов литературного рутульского языка.
В скором времени ожидается проведение заседания Республиканской термино-орфографической комиссии по языкам народов Дагестана при Правительстве Республики Дагестан, на котором будут также рассматриваться проекты алфавита и Свода орфографических правил рутульского языка.
Обращаюсь к рутульцам, особенно к учителям, журналистам, поэтам и ко всем землякам, кому не безразлична судьба родного языка, с просьбой принять активное участие в обсуждении предложенных проектов алфавита и Свода орфографических правил рутульского языка. Для удобства ознакомления Свод орфографических правил также переведен на русский язык. Ждем ваших и критических, и конструктивных предложений по поводу двух предложенных проектов.
С уважением и надеждой на сотрудничество:
Почетный работник Высшего профессионального образования РФ, Заслуженный учитель РД, д.ф.н., профессор ДГПУ Алисултанов Алисултан Султанмурадович.

Проект 2
Алисултанов Алисултан Султанмурадович

РУТУЛ ЧIИЛДЫ ОРФОГРАФИЕДИД КЪАЙДЕМЫД СВОД
СВОД ОРФОГРАФИЧЕСКИХ ПРАВИЛ РУТУЛЬСКОГО ЯЗЫКА

БаIгьзи сесбыр дуьзене кихьин.
Рутул чIилды сесбыр ки мадды чIилмыд кал кьуIндиъне гвал руъура:
— ачыхды сесбыр а, aI, и, е, у, ыI ва мдб1;
— ачых дишды сесбыр б, в, г, гь, гъ, к, кI, кь, къ ва мдб.
Ачыхды сесбыр.
1. Аь хIаIрф аады подъемад хьурад умляут ачыхды сес кивхьин бадаана ишлемиш гьаъад йиъи, месела: баьл, джваьр, джваьл, джумаьл, кваьл, кьуIджаьл, гаьт, шваьт, хьаьл, аькваьл ва мдб.
2. Уь хIаIрф пIызымыд умляут ачыхды сес гьувга выъын бадаана ишлемиш
гьаъад йиъи, месела: суьсмер, дуьзды, хьуьлуьхьвалды, гуьзги, уьрдег, уьлке, уъзенг ва мдб.
3. АI, yI, ыI хIаIрфбыр фарингал ачыхды сесбыр гьагва гьыъын бадаана ишлемиш гьаъадбыр йиъи:
а) aI хIаIрф гафмыд кьуле, йыкьаI ва лаатIуна бугъаза арыди выгыргад пIызымыд дишды хьалаады джаргыдид аады подъемад фарингал саягъдид сес кивхьин бадаана ишлемиш гьаъад йиъи, месела: аIхъ, гъаI, раIгъ, раIхъ, xaIн, хъаIгъыIн, хъаIр ва мдб.;
б) УI хIаIрф гафмыд кьуле не йыкьаI пIызымыд хьалаады джаргыдид аады подъемад фарингал саягъдид сес кивхьин бадаана ишлемиш гьаъад йиъи, месела: гъуIд, кьуIл, кьуIртI, уIъ, уIхIуIн, pyIx; xyIp ва мдб.
в) ЫI хIаIрф гафмыд кьуле не йыкьаI пIызымыд дишды йыIкьаIд джаргыдид элды подъемад фарингал саягъдид сес гьувга выъын бадаана кирхьед йиъи, месела: гъыIлд, гъыIр, гъыIрч, лыIкъ, лыIхды, хыIр, ыIхыIн ва мдб.
Къейд. Ачыхды фарингал саягъдид aI, yI, на ыI сесбыр гьаIдат йиъид кал, ачых дишды гь, гъ, кь, къ, х, хъ, хI сесмыхьван ишлемиш гьаъадбыр йиъи.
4. АА, aIaI, ее хIaIрфбыр.
Мисед хIaIрфбыр хъаIшды ачыхды сесбыр гьагва гьыъын бадаана ишлемиш гьаъадбыр йиъи. ХъаIшды ачыхды сесбыр магьлим руъура:
а) существительныймыд сабаIгьзи падежмыд ахирма, месела:
хьибыдхьусды локатив падежед хьибыдхьусды исходный падежед
халда халдаа,
хьесыма хьесымаа
хукада хукадаа
нацIурда нацIурдаа
духарда духадаа ва мдб.;
Существителныймыд меселамыра гьагва гьаъад кал, джыкды на хъаIшды сесбыр са сындыхьван къаншара лузунид нетидже, мисед гафмыд кIалыбыр, гьаммыд маIгьнабыр са-сындис къаншара луза гьыъын бадаана, ишлемиш гьаъадбыр йиъи;
б) сасад преверббыр кид ситIинид маIгьна ад глаголмыд превербма джыкды на хъаIшды сесбыр са сындыхьван къаншара лузунид нетидже, гьаммыд кIалбымыд хIаракат аъна на гъаъна сувка выъынид маIгьнабыр са-сындис къаншара луза гьыъын бадаана ишлемиш гьаъад йиъи, месела:
аъана сувкунвалды гъаъна сувкунвалды
лагъус лаагъус
гагъус гаагъус
кагъус каагъус
гаьчIус гаьаьчIус
каIчIус каIаIчIус
хаIчIус xaIaIчIyc ва мдб.
в) сасад рутул чIилды гафма хъаIшды сес гьувга выъын бадаана, месела, аа, аагъу, геевер, наадинджды, раабыз, уу, эвеели ва мдб.
5. Э сес гагь э хIаIрфахьван, гагь е хIаIрфахьван кивирхьере:
а) эгер гаф э сесаала кувурчIере вишихьвна ваяки гафмыд йыкьаI ад, ларингал абруптив, лакIанаад варатIуд, сесаала ъ хъуъ руъуд слог йишихьвна, гьа слога э хIаIрф кирхьере, месела: эч, эбир, эредал, эр, эгер, эл, эвели; хылеъэн, ислеъэн, Вишеъэнн ва мдб;
б) мадды гедеене гафмыд сиене сентма е хIаIрф кирхьере, месела: пеше, дерд, дере, зер, иесси, бер, леген, сен, секки ва мдб;
в) е хIаIрф сасад гедеене кьваIб сес й+э гьувга выъын бадаана ки ишлемиш гьаъара, месела: езел, еш, ер, ешел, етин, етим, енги, ес, есир, едед ва мдб.
6. Я хIаIрф кьваIб сес й+а гьувга выъын бадаана ишлемиш гьаъад йиъи, месела: ява, ямаг, яваъшене, яхвбыр, яц ва мдб.

БаIгьзи ачых дишды сесбыр кирхьед къайде.
7. Г, к, л, т, ц, ч хIаIрфбыр ачых дишды сесбыр гьагва гьыъын бадаана кирхьедбыр йиъи, месела: гада, гендже, кар, келем, пир, пилте, тыла, тыв, хыл, хал, цигул, чанг ва мдб.
Эгер ми хIaIрфмыхьван I ишара сытIа хана ишлемиш гьыъыхьвна, гьаммыра рутул чIилис хасды са джарга ачых дишды сесбыр гьагва гьаъара, месела: смычный, яни джуфтды, сесбыр — кIap, пIыз, сипIин, mIили, mIyp, цIыхъ, цIикI, чIин, чIар.
8. Г хIаIрф I ишарадыхьван сытIа хана кихьид арыдыы, гьаммыкла йишид гI хIaIрфыра мизид гъвабад спирант сес гьувга ваъара, месела: выгIыл, гIал, гIам, гIар, гIыбгIыб, гIырыт, йыгI, сигIын ва мдб.
9. Сасад урус чIилаа йыдкьыд гафалма джулаа хьура гид ачых дишды сесмыд гъыIдилвалды гьувга выъын бадаана ь хIаIрф кирхьере, месела: батальон, царь, физкультура, факультет ва мдб.
10. Эгер г, к, х хIaIрфбыр ь ишарадыхьван сытIа хана ишлемиш гьыъыхьвна гъ, къ, хь хIаIрфбыр арыди руъура. Ми хIaIрфмыра гьагва гьаъара:
а) ларингал, яни бугъазад нафас хъуд сес гь, месела: гьаваа, гьагун, гьадаа, гьадхын, гьал, гьацун ва мдб.;
б) увуляр, яни джуфтды гIалды къавыд, сес кь. Ми сес гафмыд сиене сентма ишлемиш ваъара, месела: быркьыIд, гьакь, кьадар, кьатI, кьул, кьутI, кьын, кьыш, кьыIд, накь, чIаIкьаIл ва мдб.
в) фрикатив, яни мизид гъвабад сес хь. Ми сес гафмыд сиене сентма хIаIсил вуруъура, месела: хьад, хьед, хьесым, хьыбыл, хьыв, хьырыс, хьур, лыхьын, сырхьын, рухь, кIухь, бихь ва мдб.
11. Ъ хIaIрф ишлемтиш гьаъара:
а) гафмыд пай ваяки слог джура гьаъади сасад урус чIилаа лешуд на сасад рутул чIилды гафалма ъ на ь ишарабыр кирхьере, месела: объем, съезд; Демьян, Ильяс ва мдб.;
б) гафмыд йыкьаI не ахире кьилзи ачых дишды ларангал абруптив сес гьувга выъын бадаана, месела: аъ, лаъ, саъ, хьуъ, хъуъ, маъ, гьыъын, лыъын, лыыъын, Лалаъан, маъалый, хъыъын, хъыыъын ва мдб.
12. Г, к, х хIаIрфбыр ъ ишарадыхьван сытIa хана кихьийне гъ, къ, хъ хIaIрфбыр руъура. Ми хIaIрфмыра гьагва гьаъара джуула саъна выр ад сесбыр:
а) увуляр, яни мизид гъвабалыра на бугъазад тIитIире арыди выгыргад джуфт дишды спирант сес гъ гьувга ваъара. Ми сес гафалды кьуле, йыкьаI, ва ахире ишлемиш ваъара, месела: гъил, гъубагъ, юргъа, гъыIр, гъуIдиген, гьугъал, виригъ, магъ ва мдб.;
б) увуляр, мизид гъвабалыра на бугъазад тIитIире арыди выгыргад джуфтды смычный къ сес гьувга ваъара, видж ки гафмыд кьуле не йыкьаI хIаIсил вуруъуд, месела: къаб, къык, къарг, къеден, къари, къаш, некъе ва мдб.;
в) увуляр, яни мизид гъвабалды на гIалды къав ишлемиш гьаъара арыди выгыргад, сес кидишды хъ сес гьувга ваъара, месела: хъахын, хъацун, хъалгын, хъыIр, чалахъан, рыIхъ, раIхъ, мыIхъ ва мдб.
13. Х хIаIрф I ишарадыхьван сытIа хана кихьийне хI хIaрфыра фарингал, яни
лакIанаа арыди выгыргад джуфт дишды, сес хI гъувга ваъара, месела: хIалал, хIасаб, хIаракал, xIapaкаm, xIapaм, раIхIаIт, хIаIджет, хIaIрф ва мдб.
14. Д на з хIaIрфбыр сытIа хана кихьийне, гьаммыра аффрикат, яни сесехьван рухьуд суьт ваъад, дз сес арыди выгыргара, видж ки гафалды йыггад сентаа хIаIсил вуруъуд, месела: дзиций, йидзан, дзыр, дзыдзаIхъ, дзаный, гадзый, гундз ва мдб.
15. Д на ж хIаIрфбыр сытIа хана ишлемиш гьыъыйне, гьаммыра сесехьван рухьуд джуфтды аффрикат дж сес гьувга ваъара, месела: XIaIджи, джарга, джалгъа, джинс, джуса, джагварды, джан, джафа, Раджаб, маджал, гудж, нудж ва мдб.
16. Рутул чIилды ачых дишды сесмыд арыди са кьадар лабиализованный сесбыр а. Лабиализацие кихьинаа гьувга выъын бадаана хIаIр ачых дишды сесед хIаIрфахьван сытIаана в хIарф ишлемиш гьаъара. Лабиализованный сесбыр гьгва гьаъара мисед хIаIрфмыра: гв, гъв, джв, кв, къв, кьв, кIв, св, хв, хъв, хьв, чIв, шв, месела, гвад, гвалах, джагварды; гъваб, нагъв; джваьл, джваьр; квак, йакв; макъвал, раквал; кьавкь, кьваIд; кIварч, кIукIвал; свал; хваб, хвал, махв, рахъваIл, хъваIнчI; чIваьрчI, чIваьд; шваьт ва мдб.
17. СабаIгьзи урус чIилаа йидкьыд гафалма щ хIаIрф ишлемиш гьаъара,
месела: щётка, плащ, лещ ва мдб.
18. Сасад рутул чIилды гафалма хъаIшды, яни чутды ачых дишды, сесбыр гьагва гьыъын бадаана чутды, яни къуше хIaIрфбыр кирхьере, месела: асыллы, баллый, валлагъ, гуьлле, деллек, келле, хIаIлле; джудды, мадды, хьудды, шадды ва мдб.

1 – ва маддыбыр

Продолжение следует.