Ха1р са мусурман-илсындид гьа1ммише йыхды насигьатчи йиъи кьуръундид китаб.
Курьундаа Аллагьара рухьура илсанашде, шууна дюзене ешемиш дикисди, йыхды шивди, писды шивди, сиене кини йиъи гьади ари. Ихьды диндаа лап артухды, йыхды гвалах виъи садакьа вын. Мыха1быше рухьуд йиъи: «Садакьа, лупкура ад халыхда гыхъвырха1д мыхьыл виъи». Гьадис гюре, анийиъи фуланды ха1дис: гьад гвалах гьа1къикъат вишид виъи хьур дуьнйады ихтилат гьыъыр ай ихьды гьа1зизды Маха1мма1д пайгъампарара (с.а.в.с) джуды асхабийшис. Гьад замана виъий гьала ихьды пайгьампар дуьнйады яратмиш гьаъасмады. Ха1рне, са эдеми гъы1лдид йыхана сиг1ыд беридыы деве ки хахъына хъиъинаъай джуды валаетды. Шумуд иди йыгъ ки йишир анийиъи минийды рыкъа1 ад. Къурамат на хьуъ хъиъи, хъиъи, мамзиль лавурт1ардиш, хьед ки раг1асды хамадиш, уула ки гьанкьуудид йыхана виригъ сивт1ир ад, ц1ай ийир ад вахт виъи. Гыхы1сды, гирк1асды са шилды кул ки кине гьилине гидиш, я ха1ле са гыбыл адиш. Са арыды ка минийис агвара-агвара тинады мидиъ яхыр юкьсура гыбыл ягъмиш йишири. Йит1кьыр са джигыди ягъмыш йишири, гьухьус гьеми гьамыъ на гьамыъ гьугъал гьугъасды йиъид кал. Ха1лаа минийис гыблимыд арыда ачыхана ун йишири сесед, гыблимыс тапширмиш гьыъыд: «Рых, фуланды эдемиед быстана гьугъал гьугъа гьаъ». Минийис гьадды магьа1тдал йишир гергыри. Амма гыбыл йигыр ад кал йирхьара ка1ч1ури са суруухдана. Миние фикир выъыри: «Гьеми гыблид джубра ана зы ки руъуси».
Кьа1чивалды ки йик1иыла упхур гъил кыхы1ркал гыблихда хъуна йиъина а. Яраб гьеми шыв гьа1ламат, шыв караамат йиъидихь хьур джус гьагуд. Йиъи-йиъи, деве ки йивыгыр шуунага ки гыблид джубра лийкъа хъаъара. Са мамзиляла ка гьеминийис кьураматад йыкьа1 шилвалды фагьам вуруъура. Гыбыл ки сукур дуьз гьа сурухда йиъи, ми ки джубра ана йиъи. Гьади шилвалы лийкьыйне, гьугъал лугъури, ама аа-уу мадды ют1ка гьыъыр ад багъбыр ки гий, выдж гьабыр хъутхьур кихъийтхьур ай, хьед аджыгыр. Са гьеми багь шиле йиъий.
Гьеми эдемиере фикир ваъара: «Гьади шивкиъиди зиярат, кьухьды пир-уджа гидикиси. Гьемидид нетидже джавац1ыр, зас выше накь гъихъийкьасдиш. Руъус аъ, гъургъас — гакъас шыв сир иди гьац1ара гьаъас» хьур, руъура дуьз аъ багъди. Аъ йыхьыр гакъыд, ара са ешлыдкалды эдеми ха1сил руъура гьеминийис, гвалах ваъара ад, гьугълад хьед миди-тини джаргыма сиргара ад, хукумыхда гиера ад.
«Гьай кьухьды, вы йиъиме иесси ми багъдид, ихтияр ама сакьада ка хукумыд а1хъа1хьде, серинва1лихьде ил ыхы1с, кьа1чивалды угъувгъус?»
«Йыкьа-йикьа, йис ихтияр адишды, вите тини къапахьде тахче ки ги, раха1тене а сукьа, за вас гьадийкьама улед-рагъад гьазыр гьаъаси, рыкъа1ды мийман йиъи вы».
«Яхчи», — хьур, руъура гьеми аъ. Йит1кьыр улихьде улед-рагъад, ер-емиш ки гивхьир. Сукьур гьеми эдемиехьван багъдид иесси ки, хуткун-суал гьаъад арыды, тина миди хьибыр хыных ки хъуна сы хьыдылды йиркьыри. Багъдид иесси лаъ лузур, йыхьыр гьа хьдынийды хыле увц1уд са шивди кьуцур выри, гьадады хъа1рхыри гьеми хьыдылды хынымер ки хьури гехъедир. Хъиркьыр ма аа сукхъукьури мийманахьван. Хьыв-хьед ки люъур, рагъыр бегьем дишийне, мийманара рухьура: «Гьай кьухьды, захда са суал а вада хуткасды, гьа суалад джываб гьац1ыр йигара зас. Бизар джишийне, ва зы кьуле ияаъ, шыв сир йиъиди вахда ад».
«Валлагь, зас гьемисед карамат гьагури, зас гыблимыд арыдаа ун йишири: гьемисед фуланды эдемиед багъдыы гьугъал гьугъа хьур сесере тапширмиш гьыъыри гыблимыс, гыбыл ки сукур гьемиди гьа1тхы1ри, зы ки гьа гыблимыд джубра ана йиркьыд йиъи. Гирк1а джыъыр ачыхана ихтилат гьаъ зас, сир шивди ашкара гьаъ зас ки».
«Гьа сир текды са изды на эли гъад Аллагьад арыда ад йиъи. Амма вас ки карамат гьагва гьыъыр а Аллагьара, гьадыла за изды сир ашкара гьаъаси вас ки. Вас гьаргур ай шыв тинесне йиркьыд хьыдылды. Гьа кьулу иесси гъамардишды, хынемер хъуд хьыдылды риъи. Гьанийис за ха1ммише багъда лешуд хайирекла пай вылц1ара. Ва мадды гьасад касибешис пай вылц1ара, Аллагьад рыкъа1 садакьа гьаъара. Са пай за садакьа на вылц1ара, са пай за хала хизындис савылтара, са пай ки йикьасда хъевезесды савылтара. Гьадыла зас садаки ризкь кам руъурдиш, артухбыйды руъура. Гьасад кьухьды кьуве анивиъи садакьадыхда.
Зарема ИСРАФИЛОВА
