Йыгъа — сигъды виргъихьде, выше — вазырды на ха1диймыд нурахьде ливере ай джуды вахт Гулеце, вуруъура кьухьва ва быт1рана. Ва видж раази виъий, бегедене видж куубкьас йикис хьур. Ва… лап йыгара ай шад гьаъас к1аъды рышед йик1.
Гулецис умуд ай, джуда гьа кар леч1ус хьур, ялгъылмиш джившир, рыш джу шад ришины. Ха1р хылис, рыш бегеде руръуди, Гулец чалыш вуруъура т1илимыкла джи-видж гьувга ваъас. Бегеде йишидыхъунды гьанийды хыл, джуды йик1ире гынт ваъарай: гьамыъ-гьамыъ гьанийды т1илабырмыра джус гардан ваъас хьур. Гьа вахтинди, гьанийды йик1яа вуруъура ун джугъу1д сес: «Ми гьавай зы!…» Амма гьаваене, рангад ухун гъад рыш, джус я1хъ ки гьыъыр, мегеда хьуъ руръурай. «Гьеч т1или ки кивыркьара адиш… Гьис гьание хъуъ беэре а, куджубкьур?» – Гьа гедене гьанийды йик1ис бала гудж вуруъурай. Амани, фикирдире, рышере быга выдж кубкьас хьур умуд ана, раха1т хъаъарай йик1ис.
Гьаса балад йыгъбыр лидхьури. Хаджалатдид фикирмыкла хабар виъий ва нин-га1риес ки. Амма гьанийды ки кар гъадиший духарыс кюмег высды. Гьадикла гьанийис са раха1твалды ки адиший, йисхьурди мадды хиярбыр, Гулецыла джубраа йишид, мысъиди йишир, илсанаше ягъмиш хъыъыр ай. Джу джуда хулкарай, йис иди гьаса руъуд – ва алгардиший джываб. Ва маа саъ хъу1рирей: «Гъийгъа джишийне, быгамадана гьилакиъди кубкьаси…» Амма вахт, Гулец быт1рана вишид, лавурт1ара ай. Гьаса умуд ваъара, фикирмык кине гьа1бхы1ри балад вахт. Амма Гулец эккедире эке вуруъура ай.
Йыгъырмыкла са йыгъа га1риес садахьур ка Гулецед виргъихда сукур ад бегикла гьувургара къы1бдикалды хьа1ль. Га1риес гьа гьеч бегемиш виширдиш. Амма Гулецис гьадикла са хабар ки адиший. Нинис мабыйди ки джыгара йишир. Къумшийшис джац1ын бадана, гьуджувгун бадана, нине гьад кьуркьуд т1илиехьван гъигъе выъыр. Амма, гиджвиркьара, гьис иди гьание гьаса гьаъад, Гулец чалыш вуруъурай хъуъ ваъас т1или ва виргъис гьувга ваъас видж. Шудаъ чалыш виширди ки, нинда сир гъигъе гьаъас йиширдиш: гуджлид хьыбыл либхьур мадана, гьа писды хьа1л (гьа вахтинди гьа маабыйды ки а1кьу1ре вишир ай) гьувгур къумши-га1риес. Амма хабар, ми къумшиес вац1ыд, хьыблихьван гъаъ либхьури сиене быстана.
Ва хьурагине ки фаам йишир ай, йис иди Гулец куджвулкьад, амма секинийды фикирди адиший, гьад, гьасад быт1рад ва уфтанды, бегик къы1бды хьа1ль вуруъума джаргыди абгас хьур. Йишидыхьван гьа1джет гьаъас йикисдиш. Ва гьадыла гьа хабарды сиенебишис мат йишир ай.
— Гьа-гьа-гьа! Ми ки ва1с сахьусды быт1рад, амани секки гьадик кийкьыр диш!
— Вы, Фитнекар, ил кид ч1елмыхьван валгара ад виъиме? Выды ч1укуд га1рия гьасад хияр садаки хъивикьасдиш. Гьц1ара йиш!
— Амма гьа, Гулец, гьекъийкъат быт1рад ки ва уфтанды ки виъи…
— Гьагвара а, гьамыъ гьадихда гьасад быт1равалды мабдишды!
— Диш гьаса, ва гъийгъа ки гьа сиенемыхъаъ уфтанна виъи!…
_ … ва быт1рана ки виъи сасад джигьилешыхъаъ!
— Шиви ва рухьуд? Гьад гьасад виъийдин, илсанаше гьа мысъиди куубкьасий, кьа1се вуруъума га1риек кептасдиший. Гьа-гьа-гьа!…
— Илсанашик ки выкалды, минкир виъи, камдыбыр кид йикис, К1а1т1кьа1тий!…
— …Сасадбишда писды на йыхды джура гьаъас руъурдиш.
— Камдыбишис, писды джавац1анакун ки, амма йыхдыдихьде ва гьабыр ки гедыркьара.
— Амма гьа куджубкьынихда джуду себеб ад йикис, ес гьа вац1ардиш, илсанашис вац1ара.
— Шыв себеб вишинис минкир виъи? Ваки рухьура!…
— Минкир виъи, ядал…
— Шыв ядал йиъи?! Едедбыйды гьаса сафды вуруъурама!
— Гивихь вы, джишийне Гулецис не гьанийды нинис ун йикиси…
— Йыгара йиший ун. Гьанийды нинихьван, джубур элахьура хывкьыр ад, рухьуд, джаргыди джуду хиярала быт1рад адиш хьур, елли лалгыр йыгаддиш. Ва гьалынана гьабишис хатир адгыр йыгаддиш, йисхьурди дамах хадыла гьабыр йыдхы1р абыр диъи.
— Йис ва гьаса рухьура? Ес гьац1ара эхир, гьние садаки дамах джывыъыд. Ва эгер выды га1рия гьасад хияр вишид ийдин, вы йидидана лувза хъаваъас викисдиший, Фитнекар. Гьа, гьасад хыных ана, гьала ки джуды джаргыди гимаба, амма гьанийды ера вы виъийдин, вы юкьсура быстана викисий.
— Гьамыъ ва дюзне гьухьури! …
— Ва гьа ниныхда ки балад хаджалат ад йикиси…
— Гьилды нинис и джыгад, джуды ливкьыд емиш куубкьыр?
— Ч1ир вуруъума, сивирчема…
— Вахтиндыла хъуъ сирхьудбыйды, гьад гьаса, минкир виъи, гьаса аргаси, лазимсызна…
— Маддыбыр адгыхьвна ки, гьа абгасдиш, сивчесдиш… гьади себеб мадды виъи…
— Мадды шыв себеб виъи?
— Телесых маду1гъ! Ва1 выхьди хиярад келлидихьван илсанашды гьакь марут1. Гьагуси, сиене ашкара йикиси…
Шудаъ чалыш диширди ки га1рибыр на хиярбыр яваъшене далгас, сасад ч1елмыд ун руъурай Гулецес не гьанийды га1ри-нинис. Ва ха1р са ч1ел ки к1еъ гъадишды син ка йик1е ивт1ерей гьабишды. Гьабише гийтхьир ара саъ ывъарай ч1ийинвалды джуьхьды, йик1иы хъывгара мисаала: «Ха1р гъивурхъад тылыя къат сыхы1сды йишихьвна, бана къатбыр гъадгасдиш».
Амма гьу1мир виъид ка джуды виъине ай. Илсанаше джуды йыгъ-на1х гьаъара аъ-гъаъ диъий, ва са наха1хда ка Гулецед юлдашер – рыш не ва гьанийды к1аъды шу – йыдкьыр дидихьван быстана. Гулец чалыш вишир гьабишила дагул викис. Гьанийис йыгара адиший гьа быт1рад т1илабыр кид рышес гьагур джуду бегихь кид къы1бды хьа1льбыр. Гулецис гич1ере ай, джу я1хъ сагъус хьур. Эгер гьание ки джу я1хъ сагъухьвна, дуьнйады видж лувгъур йыгаддиший.
Садахьур ка Гулецис ун руъура рышед быт1рад сесед:
— Дид, ми гьавай хияр, шумаиди вас кьыле выъыд. Ихьды быт1рад!
Гулецис бала бегемиш вишир рышед сес, хабар вишир, шууна т1или лаъ ваъара ади: ми джигьил рышере хылихьван видж са суруу выъыр, гьувга ваъара Гулец джухда хъубишис. Хыл кийкьыйне, йик1ис йыха йишири. Гич1 ана ка рышед хьесыма гывкьыйне, Гулецис гьагур мысга ад хьесыма я1хъ, шадды, раазива1лид. Йик1е Гулецды нур агъури. Рышере хыл гъы1йха1ре ка1рч1уйне, джу улабыр къице гьыъыр, сип1ес джившир. «Ми хылис гьание зы джухьван лювшуси!..» Гьа фикир выъыр ай джаргыди ад маддыбише ки. Амма сасадбыр, гьадыла хьурагине джикля иянатбыр гьаъад, гирк1а гьыъыр кьулабыр т1илимыхьде, йыкь ки сука гьыъыр лукур ай, нахьвас лешус джишир. Шадвалды га1ри-нинды на ва гьанийды шуба1шды джурад виъий. Эхир ки кьат1лама вуруъура ай Гулецды!
Ми арыди илсанар далгара гимадай джаргыди.
— Дид, — рухьура ай хынхыра, — хияр кьа1се вуруъура а, къы1ба1 ки вишир а.
— Гьа кьа1сва1лид къы1бвалды диш, дух джан, хъивыкьынид виъи! – джываб хъывыр диде.
— Бес йис и е гьа куджвулкьад? — маа хуткур хынхыра.
— Мисед хияр, — гьухьур диде, — вуъулес ха1юхь йишир йыгара…
Гьа ч1илмы мат дишир сиене быстана абыр.
Диде маа рухьура:
— Мидиъ гада1кь, — Гьа гакьыр сиене хиярмыд га1римыхда, — текды сынды и мисед быт1рад хияр хъивыкьыр ад. Е гьа быт1рана хъивылкьама миди сабтаси.
— Бес мыс е гьа куубкьаси? – хуткур рышере, гъы1йха1ре Гулецы джуды джагварды хыл.
— Нин–га1ри къуру вуруъура кувч1уйне, гьагедене куубкьаси.
-Гьадийкьама гьа бирдан ч1ир викисдишме? — а1хтиетне Гулецы хыл гъы1йха1ре марана, хулкара рышере.
— Ваъ, ч1ир викисдиш, гьа маабыйды хъивыкьаси. Е гьа тумадис саптаси. Тумадис мысга быт1рад йик1быр салтад йиъи. Йисхьурди йыхды тумадикла хъуъ ки йыхдыбыр руъуд йиъи. Мидид йик1имыкла йыкьасда йикиси йыхды хиярбыр. Выджкалды.
Быстана илсанар хъаа1тхы1р мадана, нин-га1риере гардан выъыр джуды Гулецис. Нинды шадва1лихда кьадар адиший! Текды выдж Гулец гивыркьардиший я илсанашды ч1илмыхьде, я нинды шадва1лихьде. Гьа сиъинбишихда мат вишир гывыркьарай.
— Гьа, Гулец, эккед бахт виъи!
— Ха1р илсанас гьасад бахт къисмат вуруъуддиш!
— Ихьды Гулецис гьа таликь виъи!
— Бес рухьурай шыв ихьды Т1акьт1акьы1ере, гьад гьалысна лаазимды диш хьур…
— Ва Фитнекарара ки гьа дишийме рухьура ад….Гьамыъ гийтхьир ама?
— Гьабишис, ры1хъ йишир ад усла а…
— …эгер гьабишис ры1хъ йишир ана йишийне, рухьуд ч1ел виъи, гьабишихда мада ц1амды ламыс.
Мисед гвалах сада ки вишиддиш, ихьды джаргыда – тумадис! Ха1рнийыхда вуруъуддиш гьа бахт. Кьа1рды диший нин-га1ри гьанийды дерде ад!
Ми вахтиндид арыди, гьабыр гьа йыхды хабардикла далгади, быч1быр кид ухун гъад рыш ад халды чардаха шурукмашис хьибыд накь гьахъагур ай, рухьура; хъархъанагбыр наха1нды охотади йыхьыр бегьем йишир ай, рухьура; йоква1д шуркумашды на1нимыра кьа1ба1 ад хыных некьихьла кейир ай, рухьура; йыгъа лы1хды улабыр ад рышере джуду к1аъды шухьван быстана хьед гьагъур ай, рухьура; ва парый кьыхъара, йыгъ бала йыгыд джуды иессийшы, нехирда нин хъибкьыр мадана — гувч1ур сине на1к лабт1а выъыр ай, рухьура…
Ва ми сиене вахтинди джуды нин-га1риед бегеде, дагул вишир а1кьурды шилды т1илиехьде, Гулец деринды некье ай, рухьура. Гьанийис джуды сиене гьу1мир гьа некьихьде гьувгур ай, рухьура. Гъийгъа ки гьа некьихьде накь гьагвуд ка ешемиш виъи, рухьура. Ва шийид ки, хъацуд ми махвалыхда, йишир хьва сиене гьа быстана абишды йик1 гъад мийман, рухьура.

Ш. Шахмарданов,
член Союза писателей РД.
Перевод на рутульский язык
Б. Магомедова