Авал-авал ай адиший са мукъа1 ешемиш дуруъура дид не дух. Дидды мукъа1 ад илсанашды арыди бала гьу1рмет ай.
Амма джандады ад са дух елли хъапцурдиший дидыхда. Йыгъ-выш йик1иы гъад шиви гьухьуйне, дусташихьван сукьус, улес, рагъас, менам рухьуд суфрабыр гьаъара гирхьере тимбышис. Дидыхда ад девле ки пыч ваъара…
Диде ваъад са маъ-мереш убра лювуршер диший. Тербиесызды, т1ылсызды гвалахбыр аа сихъихь хьудид угутад ихтилатад ун ки руъурдиший. «Гьай дух, гьа дустар ки выды джибед дустар диъи, ц1ам вахт ки хъивикиси, девлебыр мадишды гедене вахда, вы выший хьур ки салам сухъувгъусдиш гьабише. Вы га1шды мара гьухьухьна, са суфрудыхда хьуъ йиш, сукьа хъухьусдиш гьабише вада. Гьеми ч1елбыр выды кьулу йикьасдыбыр йиъид зас гьац1ара. Ама гьа йыгъа выды йик1ис бала агъыра йикиси, лет1ес йикисдиш вадаа… Гьасад ха1ле йиркьыйне, джан дух, тини за вас бадана халды къавыс гы1х йыхы1р а, гардана ыъыр кыт1 ки хъийха гьаъ гьа гедене».
«Гьай ва шууды ихтилатбыр гьаъара, изды йик1 гъад дусташе зы джетинва1ле саджалтад. Йишири, гехъеяъ ихтилат», — хьур, инамиш йиширдиш дидыы.
Дид йикьидаа хъуъ, духарды йик1ис бала агъыра йиъий, амма дусташе фикир-хаджалат гьаъасды бере вылц1ардиший, дид ки мардишды маа ки ачыхвалды вишири. Араа гъаъ гаадгъа1с, вышбыр-йыгъбыр лиесды ер вишири минийды дусташис.
Йыгъырмыкла са йыгъа ми гадиед ад-адишды тангабыр лат1ури, чара джившир, миние са-сана диде сатыд ербыр, мал-къара сиене масак выри. Ыхьа1кал гьамыла йишид тангабыр ки кагъур лат1ури.
Суфрабыр хъаъасды а1хвал мабдиш. Яваш-яваъшене минийды дустар гъари люхъуьздири. Секкиние гъара аъ гъил лихъирхьердиший.
Минийис са йыгъа иршере, дустар сиене сыт1а дишир дуруъура ад сыкьы1с ч1иры, кабабыр йиджес, улес, рагъас. Амма джухда сес выъыр адиший. Йыхьыр къумшиеда хакьыр бырдж, лешур са лаш ч1аблад якыдид ки лийир йыкьа1 руъура выдж ки. Тимбишихда хъийкьа кьаъас хьур, гъилык зар кине кал йиъид, йыкьа1кла хабарсызана кьухьды хы1бы1д тылыере гьуджум выъыр, угъут1кьур хыла якыдид лаш, хъы1хъы1джытхъы1р хъа1тхы1ри. Минийс гьамыъ кьа1рды хылихьван руъус ки ры1хъ йиъи, йикисдыбыйды йишир а — гемидийкьама за гьабишис менам рухьуд суфрабыр гьаъарай, сада гьабише зас ки гьаса сихьий улед-рагъад. Тимбишды бегеде лийкьыйне, миние ихтилат гьыъыри тылыере хыла як ха1шудид, ама минийды ихтилата сиенебише йа1хъ сагъури: «Багьанабыр джыъыйне ки йикиси тылыере як ха1шури хьур, гьаса ки е вы суфрыдыхда агъусий».
Минийс хьесымала хьуъ йыхы1дкал йишири выдж, хатир адгыр, хъургъур хъыхьыри, секки дустара кьа1рды ки гьухьурдиш: «хъургъа, йикьа сукьа», — хьур.
Гьаса-гьаса гьеми лихъийкьыри хала, халыхда гакъара — аа-уу масбыр йиъи гимадад къуб-къуруд, я кар-куш гимадиш, я къеден-халыче мабдиш, я девле мабдиш. Гьеминийды ул диде хъийид гыхы1 липхьури: «Гьа гедене диде, хьида гакъыние кал, гьухьурий, гьемисед йыгъ йикьасий хьур». Йыхьыр агьылаа лешур к1ыт ки, ийир гардана эли хъуд гыхы1рыхда хъийхара гьеми гада. Хъихъийтхьур гы1х эля а руъура гьеми гада. Гыхы1рыхда хъуна ула саъ накьумык кине рапад шивди ки са1ч1ури. Гакъыд, уула навкьбыр гейше гьыъыр гьа1замды къизилед кепекбыр йиъи диде тедерегвалды выъыр, хъуъ уху1р ад.
Джубра хъуд йыгъа мадана гьеминие масак лехъа1шури джу выд нвакьбыр, ербыр, малбыр.
Са йыгъа гьазыр гьыъыр улед-рагъад, гьыъыр суфра, сес выъыри джуды суьхьтед дусташихда. Амма хьуъ сыкы1смады гьеминие дусташде рухьура: «Хъадац, зас гъийгъа йишид карды эккене гьаламат йишири. Къумшиеда уджуд лювшур хъиъиди, тыла эт1упхьур хыла уджуд ху1вшур хъавахыри…»
Сабыйди дустара джываб выри: «Бел ки якыдид ил кид йикисий гьадик». Тимбыйды дустара рухьура: «Выды хылабак ха1ред кид йикисий». Хьибырхьусдыние рухьура: «Гьалыс гьац1ара, кьырыбкал гьагуд йиъимихь?» Сыние рухьура: «Тисе кьа1рды вулхъара ад викисий».
«Гьай ве алчахар, зы касиб йиъид вахтинди, ве тылыере хыла як ха1шури гьухьуйне, секки инамиш диширдиш. Гьамыъ за суфрабыр хьуъ гехъет1ир, вес т1юн-хун гьаъади, ве тылыере хыла духлад уджуд ху1вшури хьур гьухьйне, гьидире ве инамиш дишири? Маа мидыла хъуъ, гьеми хала аъ секкиние гъил лихъмерихь», — хьур, хыл хъийтере йихъидгыри гьеминие сиенебыр.
Гьадыла хъуъ, хал-хизан ки выъыр, эдемива1лихьван аъ-гаъ йиъинаъай, замха1тдыхьван хьыв къазамиш гьаъара.
Зарема Исрафилова
